Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

Bu mashinalaming aksariyat xillarda namunaning ishqalanish 
yuzasi va real detallarni ishqalanish yuzasiga tenglik shartiga rioya 
qilinmaydi. Shuningdek, nuqtaviy va chiziqli tutashuvli ishqalanish
e
0,05

---

mashinalarida konstruksion va moylash materiallarini sinash mumkin 
emas.
Bunday qurilmalami yuqori aniqlikdagi yeyilish va ishqalanish 
uzatkich (datchik)lar bilan jihozlash sinalayotgan namunalarni va 
ishchi kamerani issiqlikdan kengayishi kattaligi sababli yaxshi samara 
bermaydi. K o ‘ p hollarda laboratoriya sinovlarida olingan natijalar real 
mashinalardagi natijalarga mos kelmaydi.
Bunday kamchiliklar amalda ko‘ p qo‘ llaniladigan PTX -3 quril- 
masida ham b o‘ lib, unda sinaladigan namunalar kolodka 1 va rolik 2, 
korpus 6 ga o ‘ rnatilgan germetik kamera 9 ga joylashtirildi (3.17- 
rasm).
3.17-rasm.
Kolodka-rolik chizmasi bo'yicha materiallami sinovchi 
ixcham qurilma.
Aylanuvchi namuna — rolik 2, rotori 8 va statori 7, kamera 9 ga 
joylashgan sinxron elektromotorining valigi kiygizilib gayka 3 bilan 
qotiriladi.
0 ‘ zi o'mashuvchan namuna 1 aylanuvchi rolik 2 ga statori ka- 
meradan tashqariga chiqarilgan reversiv elektromotorning rotori yor­
damida aylantiriladigan vint 16 ga nisbatan gayka 15 ni siljishi nati­
jasida prujina 17da hosil bo‘ ladigan kuch ta’ sirida richag 13 vosita­
sida bosiladi. Elektrmotorlar chulg'ami ventilator 21 bilan sovitiladi.

---

3.18-rasm.
Nam unalam i yeyilishini uzluksiz qayd etish qurilmasini 
ulash (a ) va darajalash (b ) chizmasi.
Sinalayotgan namunalar vannaga 19 dagi moy 4 ga rolik 2ni ke- 
rakli chuqurlikda botirish orqali moylanadi.
Kamera vint 11 vositasida gaz bilan to ‘ldiriladi va bosim momen- 
ti 12 orqali nazorat qilinadi.
Namunalarning umumiy chiziqli yeyilishi qurilma 10 vositasida 
qayd etib boriladi. Yeyilishdan tashqari elektrmotor iste’ m ol qilayot- 
gan tok miqdori bo‘ yicha ishqalanish momenti va termopara 20 
vositasida kolodka 1, rolik 2 va moy temperaturalari ham qayd etila- 
di. Sinov vaqtida ishqalanish jarayonini ko‘ rib kuzatib turish uchun 
uskunaning yon qopqog‘ i 5 shishadan tayyorlangan.
Gabaritini kichikligi, konstruksiyasi oddiyligi va ishqalanish aso- 
siy parametrlarini qayd etilishi ushbu uskunada sinovlarni yuqori 
aniqlikda o ‘tkazish imkonini beradi.
Shuningdek, namunalarning yeyilish uzluksiz qayd etish bosimni 
elektr usulda o ‘ lchovchi D T M-15 bazasida yaratilgan qurilmadan 
ham foydalanish mumkin. Germetik kamera 6 bilan birlashgan kor­
pusi 5 da shtift 4 vositasida siljiydigan polzun 3 va potensiometr 2 
joylashtirilgan. Shtiflning pastatlashi richag 7 bilan yuklangan sina­
layotgan namunalar 8 va 9 yeyilishi natijasida sodir b o‘ ladi. Qurilma

---

korpus germetik qopqoq 1 bilan berkitiladi. Potensiometr «M ars» 
elementidan yoki boshqa tok manbayidan q o ‘ shimcha qarshilik R j 
orqali ulagich V& ulanganda ta’ minlanadi.
0 ‘ zgaruvchan qarshilik R
2
potensiometr bilan ko‘ prik chizmasi 
hosil qiladi va asbobda nolinchi holatni o ‘ rnatishga xizmat qiladi. 
Namunalarning umumiy chiziqli yeyilishini yuqori sezgirli katta 
kirish qarshiligiga ega asbob bilan qayd etish mumkin.
Qurilma quyidagicha ishlaydi. Namunalar yeyilishi natijasida 
shtift 4 pasayadi va potensiometr nouzini siljiydi. Oqibatda, ko'prik 
chizmasining muvozanati buziladi va asbobga namunalarning umu­
miy chiziqli yeyilishga mutanosib miqdoridagi elektr signali beriladi.
Poensiometr qarshiligi katta (400 mga yaqin) bo'lgani uchun qu­
rilma «M ars» elementdan uzoq vaqt davomida ta’ minlanib ishlaydi. 
Qurilmaning sezgirligi ±0,3 mkm.
Qurilma darajalash (graduirovkalash) uskuna ishlab turganda 
amalga oshiriladi. Buning uchun qopqoq 1 olinib, kronshteyn 10 yor­
damida korpusga indikator 11 o ‘ matiladi.
Polzun-shtift bilan tegishgan joyga indikatr o ‘qining uchi to ‘g ‘ ri- 
lanadi. Natijada, shtiftning siljishi indikator vositasida o ‘ lchanishi va 
elektr signali kattaligining o'zgarishi. sifatida qayd etilishi mumkin. 
Qurilma shtiftining siljishi bo'yicha qayd etish asbobning miqyosi 
aniqlanadi.