Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

5.3.2. DETALL SIRTINI PLASTIK 
DEFORMATSIYALASH
Detal ishchi yuzalari plastik deformatsiyalanganda sirt qatlam 
qattiqligi va mustahkamligi hamda yeyilishga chidamliligi ortadi. Bu 
usul ayniqsa, plastik va nisbatan yumshoq po'latlarda yaxshi natija 
beradi.
Olmosli ishlovda po'lat, rangli metall va qotishmalarni sirt g‘adir- 
budirligi Raq 0,63-0,04 pishiqtirilgan qatlam qalinligi 0,01—0,2 mm 
qoldiq kuchlanish 3—7 MPa, bo‘lib, qattiqligi esa 1,3—1,6 marta 
ortadi. Olmos m o‘rt bo‘lganligi uchun uzlukli sirtlarga qo‘llash tav- 
siya etilmaydi. Silindrik sirtlar, galtellar, tekis va shakldor sirtlarni 
jilvirlash va rolikda ezish yo‘li bilan yeyilishga chidamliligi oshiriladi. 
Titratib ezish yo‘li bilan tutash yuzada moy miqdorini oshirishga 
(moylanadigan qismlarda) yoki aksincha, tutash sirt yuzasini kamay- 
tirish (moylanmaydigan qismlarda)ga erishish mumkin.
Bu usulda sirt g'adir-budirligi 
Ra 1,25-0,04 oraliqda, qattiq 
qatlam 1,0—20 m m qalinlikda, qoldiq kuchlanish 
6—8
M Pa bo'lib, 
qattiqlik 1,2—1.5 marta ortadi.
Sharchalar bilan urib ezish natijasida ham sirtda g‘adir-budirlik
1—2 sinf yuqorilashadi. qattiqlik 15—60 %ga ortadi. 4—8 mPa kuch­
lanish hosil bo'ladi va pishiqtirilgan qatlam qalinligi 0,3—1 m m bo‘- 
ladi. Detal sirtiga elektrodni eritib qoplash yo‘li bilan ham yuzining 
yeyilishga chidamliligini oshirish hamda yeyilgan detallarni tiklab 
ishlash muddatini uzaytirish mumkin.

---

Gazda eritib qoplash 35, 40 va 45 markali ham da kam va o ‘rta 
uglerodli po‘lat detallar uchun qo‘llaniladi. Qoplangan eritma qa- 
linligi detaining ish sharoitiga qarab 0,25—5 mm gacha bo'ladi. Elek- 
trodni eritib qoplash asosan yeyilgan detallarni tiklash uchun qo‘lla- 
niladi.
Gazli va elektron yoyli qoplash usullaridan tashqari elektr shlakli, 
tebranma yoyli usullardan foydalaniladi.
Bulardan tashqari yeyilishga chidamli qatlam sirtiga gazli, elektr 
va so‘nggi davrda istiqbolli hisoblanayotgan plazmali metallash yo‘li 
bilan ham qoplanadi. Bu hamda sirtni xromlash, ta ’mirlash, nikellash 
va oksidlash to ‘g‘risidagi batafsil m a’lumotlar mashinalarni ta ’m ir­
lash asoslari fanidan yozilgan ma’ruza matnlarida keltirilgan.