Qadimgi Yunon va Rim tibbiyoti: shakllanishi va rivojlanishi

Kroton maktabi.Qadimda Kroton Yunoniston koloniyasi bo`lgan. Ushbu maktab olimlari 
inson organizmining masalasini aniq ishlab chqqanlar. Ular asosan faylasuf Anaksimenning 
“xamma narsani xavo tashkil etadi” degan fikriga asoslanar edilar. Shu tariqa tibbiyotda 
“Pnevmatik nazariya” paydo bo`ldi. Alkmeon odam organizmi va uning barcha a’zolari shu 
pnevmadan kelib chiqadi, deydi. Bu pnevma o`zida turli qarama - qarshiliklarni chiqarib, shu 

---

qarama-qarshiliklar muvozanati buzilsa, kasallik payda bo`ladi, deb xisoblaydi. Ushbu 
maktabning yana bir vakili bu Diogen bo`lib, u eramizdan avvalgi III asrda yashab o`tgan. U 
yurakning o`ng qorinchasida qon, chap qorinchasida bo`shliq, vena qon tomirlarida qon, 
arteriyalarda bo`shliqni ko`rgan. Shunga ko`ra u arteriyalarni “aera” deb atagan. Ushbu 
maktabning faoliyati xam tibbiyotni rivojlanishida uz o`rniga ega bo`ldi. 
Knidos maktabi. Ushbu maktabga Evrifon asos solgan. Bu maktab vakillari kasalliklar 
belgilarini sinchiklab o`rganganlar. Ular xam “Pnevmatik nazariya” ga asoslanar edilar. Ular 
faqat “issiqlik” va “sovuqlikni” tan olganlar. Ushbu maktab vakillari kasalliklarni rivojlanish 
yo`llarini (patogenezini) ishlab chiqqanlar. Ular kishi organizmidagi suyukliklar odamning 
salomatligi va kasalligini belgilaydi, deb o`ylaganlar. Natijada patogenez nazariyasi paydo 
bo`ldi. 
KOS tibbiyot maktabi. Ushbu maktab KOS orolida tashkil topgan. Uning eng yirik vakili 
Gippokrat bo‘lgan. Gippokratni tibbiyotning otasi, deb bilishadi.
Bu maktab praktik yutuqlarga erishgan. Jarroxlik uslublari yaxshi ishlab chiqilgan bo‘lsa-
da, Sushruta maktabi darajasiga etolmagan. Ular churrani davolay olmaganlar va plastik 
operatsiyalarni yasashni bilmaganlar. Gippokrat Kos shaxrida tug`ilgan. Uning otasi - Geraklid 
vrach, onasi - Fenarata akusherka bo‘lgan. Gippokrat uylanganidan keyin Afina shaxriga 
ko‘chadi. O‘sha vaqtlarda Afina fan va madaniyat markazi bo‘lgan. U erda ko‘plab olimlar, 
tarixchilar, shoirlar, vrachlar yashaganlar. Bular mashxur tarixchi Gerodot, shoir Pindar, 
Dramaturglar Sofokl, Evrinid, Aristofan, xaykaltaroshlar - Miron, Fidiy, Pachiklet va boshka
larni ko‘rsatish mumkin. Jaxonda birinchi marta atom nazariyasini kashf etgan Demokritni 
aloxida ta’kidlab o‘tish kerak. Bundan tashkari Anansagor, Protagor, Sokratni xam keltirish 
mumkin. Gippokrat bularning xammasi bilan tanishib, ularning dunyoqarashini o‘rganadi. Unga 
ayniqsa Demokritning materialistik falsafasi zo‘r ta’sir ko‘rsatadi. 
Gippokratning vrachlik va olimlik nazariyasi Demokritning materialistik qarashlariga 
asoslangan. 
Gippokrat ko‘p mamlakatlar bo‘ylab sayoxat qilgan. U Misr, Kichik Osiyo, O‘rta dengiz 
mamlakatlari bo‘ylab yurib, u erdagi xalqlarning turmushini o‘rgangan, ularning kasalliklarini 
sinchiklab tekshirgan.
Shuning natijasida Gippokrat o‘z maxorati va bilimini oshirgan. Gippokrat odamlarni tur 
toifaga ajratgan. Bu fikrini o‘zining “Xavolar, suvlar, mamlakatlar”degan kitobida bayon etgan. 
Bundan tashqari, u “Aforizmlar”, “Prognostika” va “Epidemiyalar” degan asarlar yozgan. 
“Epidemiyalar” kitobida yuqumli kasalliklar xaqida fikr yuritgan. Bu kitobda 42 
kasallikning nomi keltirilgan. 
Gippokrat o‘z dunyoqarashiga binoan materialist bo‘lgan. Uning fikricha, xamma borlik 
atomdan iborat bo‘lgan. Xàyot esa atomlarning xarakatidan kelib chiqadi, degan fikrda bo‘lgan. 
Gippokrat kishilarning turmush tarzlarida o‘zgarishlar bo‘lishini, ularning ko‘p yoki kam ovqat 
yeyishiga, ichkilikka nisbatan qanday munosabatda bo‘lishiga, mexnatni sevish yoki 
sevmasligiga e’tibor berishni tavsiya kilgan. Chunonchi, urf-odatlarning xam kishi sog`ligiga 
ta’sir etishi ta’kidlanadi. Masalan, ba’zi xalklarda chiroyli bo‘lish maksadida yosh bolaning 
boshini tangib ko‘yib, kalla suyagini cho‘zik shaklga keltirishga xarakat kilingan. Bu esa tibbiyot 
nuktai nazaridan miyalarning yaxshi rivojlanmasligiga va boshka salbiy okibatlarga olib kelgan. 
Bu xol albatta ko‘p xolatlarda nasliy kasalliklar kelib chikishiga sabab bo‘lgan. Umuman 
kasalliklarning kelib chikishi masalasida Gippokrat boshqa yunon vrachlari singari “kraziya” 
(organizmdagi karama-karshi kuchlarning muvozanatda bo`lishi) va “diskraziya” (shu 
muvozanatning buzi lishi) nazariyalariga asoslangan.

---

Gippokratning fikricha, xar xil temperamentli kishilarga bulingan odamlar turli 
kasalliklarga nisbatan sezgir bo‘ladilar. Masalan, flegmatiklar quruq va issiq kunlari o‘zlarini 
yaxshi xis etib, kop yomg`irli kunlarda esa yomon xis etadilar. Xoleriklarning iklimi quruq 
bo‘lgani uchun ular xavo nam bulganda, o‘zlarini yaxshi xis etadilar. Quruq va issik xàroratga 
chiday olmaydilar. Melanxoliklar kasalliklarga tez-tez chalinib turishadi. Sangviniklar eng 
chidamli toifadagi odamlar xisoblanadi. Gippokrat dunyoda birinchi bo‘lib xar kasalga kasallik 
tarixi varakasini joriy etgan. U vrachlar kasamyodini kiritgan. SHuningdek, tibbiyot bo‘yicha 
eng yirik asari “Gippokrat to‘plami” xisoblanib, xar bir vrach uchun asosiy ko‘llanma bo‘lgan. 
Gippokrat davolashdan oldin o‘ylab ko‘r, davolayman deb zarar etkazma” degan dono iborasi 
tibbiyotda davolovchi shifokorlar uchun shior bulib kolishi kerak. 
Gippokrat umrining oxirida Larisase shaxrida yashagan va shu erda vafot etgan.