Qadimgi yunoniston, rim va rusda jismoniy tarbiya

Spartaliklar madaniyat sohasida o‘z e’tiborini asosan kuchlik chidamlik va epchillikning 
o‘sishiga qaratar edilar, cho‘nki spartaliklarning qurollanishi xarakteri va taktikasi shuni talab qilar 
edi. Madaniyat maqsadi bo‘lajak jangchilar hamjihatligini, kuchini va chidamligini ta’minlaydigan 
jismoniy fazilatlarini kamol toptirishdan iboratdir. Spartada madaniyat masalalariga katta e’tibor 
berilar edi. Gudakning tug‘ilgan kunidan boshlab uning hayoti davlat nazorat ostida bular edi. 
Plo‘tarxning aytishiga qaraganda, biror jismoniy kamchilik bilan tug‘ilgan barcha bolalarni 
o‘ldirganlar, so‘ngra esa maxsus tashkil qilingan ijtimoiy internat uylarida o‘qitganlar. 7 yoshdan 14 
yoshgacha bo‘lgan o‘g‘il bolalar jamoat uylarida yashab ular asosan jismoniy madaniyat olar edilar. 
A limited form of gymnastics may have been practised by the Chinese and Egyptians as early as 
3,000 years’ ago. However, the term “gymnastics” was not introduced until the era of the Greeks and 
Romans. It was impossible to practise the strenuous activity involved in gymnastics in the heavy 
garments worn during this period and therefore the athletes would have removed their clothing and 
performed naked. These naked athletes were known as “gymnasts”, which was derived from the Greek, 
“Gymnos”. During this period the term gymnast was used to describe an athlete who participated in 
activities such as wrestling, throwing, running etc. Later the term gymnastics was used to describe 
collectively all sports which were performed inside a gymnasium. 
It was in the early 19th century that the introduction of Ling’s Swedish form of free gymnastics 
and Jahn’s apparatus-based gymnastics became the standards for gymnastics within both education and 
clubs.
1
 
Ular jismoniy mashqlar (yugurish, kurashish, irg‘itish, sakrash va boshqalar) yordamida har qanday 
qiyinchiliklarni yengishga o‘rgatar, o‘z kuchlari va chidamliklarini o‘stirar edi. Ularning trenerlari va rahbarlari 
davlat tomonidan belgilanadigan pedonomlar edi. Har yili shu yoshdagi guruhga turuvchi bolalar uchun sinov 
(uy) lar tashkil etilib, bu sinovlarda o‘g‘il bolalar o‘zlarining jismoniy fazilatlarini rivojlantirish borasida bir 
yil ichida erishgan natijalarni namoyish qilar edilar. 14 yoshga yetgan o‘smirlar uchun sinov yili deb ataluvchi 
alohida yil belgilanar edi; bu o‘smirlar qurol olar, maxsus otryadlarga guruhlashtirilar va o‘z trenerlari 
3.David C. Watt Sports management and administration © 1998 David C. Watt 11 pg. 

---

rahbarligida politsiya hizmati va harbiy xizmatni o‘tar edilar. Bu sinov yili davomida ular to‘ngi yugurishlar 
uyushtirar edilar, bunday to‘ngi yugurishlar vaqtida ularga yo‘lda uchragan har bir ilotni o‘ldirishga, ilotlarni 
qishloqlariga xujum qilishga bu qishloqlarni vayron qilib tashlashga huquq berilgan edi. Bu yurishlar ilotlarni 
qo‘rqitish va yosh spartaliklarni yurish vaqtidagi jangovor holatiga, ilotlarning qo‘zg‘olonlarini bostirishga 
o‘rgatish maqsadida uyushtirilar edi.
Sinov yilni tugashi bilan o‘smirlar eyrenlar razryadiga o’tkazilar edi. Eyrenlar (15 yoshdan 20yoshgacha 
bo‘lagan yigitlar) sistemali jismoniy tayyorgarlik bilan shug‘ilanar va ayni bir vaqtda kichik yoshdagi sinfdagi 
o‘g‘il bolalarni madaniyatlashda pedonomlarga amaliy yordam ko‘rsatar edilar.
Yosh sapratlik 20 yoshga to‘lishi bilan yana sinovdan o‘tar va ediblar razryadiga o’tkazilib, ular qatorida 
30 yoshgacha bular edi. Ediblar qo‘yishlar sostaviga kiritilar, yugurishlarda qatnashar edilar. Ular mo‘ntazam 
ravishda jismoniy mashqlar bilan shug‘ilanar o‘zlarida aska uchun zarur bo‘lgan fazilatlarini tarkib toptirar 
edilar. 
Sparta yoshlarning erlar jinsi jismoniy madaniyatIning qattiqligi spartalik qizlarning ham qattiq 
tabiyasiga muvofiq kelar edi. Qizlar yigitlar bilan bir qatorda jamoat bayramlarida ishtirok etib, musobaqa va 
raqslarga qatnashar edilar: yugurish, sakrash, irg‘itish va hatto kurashishga doir mashlar ko‘proq shug‘ullanar 
edilar. Qadimga ma’nbalarning ko‘rsatishicha, qizlarni bunday tabiyalashdan maqsad “bu qizlardan 
tug‘iladigan bolalardan baquvvat va kuchli bo‘lishi uchun ularning tanasini kuchli baquvvat qilishidan 
iboratdir”. 
Quldorlarning Afinada vujudga kelgan madaniyat sistemasi Spartadagi qattiq, bir tamonlama madaniyat 
sistemasidan (bu yerda aqliy ta’limga e’tibor berishar edi) farq qiladi.