Qaraqalpaq fol`klori

Balalar qosiqlari.
Balalar qosiqlari-balalardin` o`zi aytatug`in qosiqlar. Bul qosiqlar oyin-zawiq, sawal-juwap penen baylanisip ketedi.Balalar qosiqlarinin` basqa qosiqlardan parqi en` da`slep bul ja`ma`a`tlik bolip aytiladi, ekinshiden, xaliq oyinlari oynalg`anda aralas aytiladi. :shinshi sawal-juwap retinde de aytiladi. Misali` «Ayqulash» qosig`i qiz-jigitler bo`linip eki ta`rep bolip oynalg`anda aytiladi. «ha`kke qayda» qosig`i ja`ma`a`t bolip, soraw-juwap tu`rinde aytiladi.
Bulardan basqa da balalardi esap-sanaqqa u`yreniletug`in «Birin-bir» h.t.b. qosiqlar bar.
Besik jiri.
Bul qosiq xaliq tili menen «ha`yyiw» dep ataladi. «ha`yyiw» qosiqlari kishkene bo`bekti uyqilatiw ushin aytiladi. Besik jiri barliq du`n`ya xaliqlarinda bar. Bul uzaq da`wirlerden a`wladtan-a`wlag`a o`tip kiyatirg`an ruwxiy miyras.
Besik jirin birewler yadlap aytsa, ekinshi birewler yadtan qosip, ko`rkemlep aytadi.
Besik jirinin` o`z aldina namasi bolip, ol qosiq penen birigip balani uyqilatiw ku`shine iye besik jirinda balanin` er jetiwi, u`yleniwi, toy o`tkeriwi, jaqsi adam bolip o`siwi ana a`rmanlari menen birge jirlanadi. Misali` ha`yyiw-ha`yyiw qarag`im, Qozi ju`nli qalpag`im, Jurt su`ymese, su`ymesin, O`zim su`ygen appag`im.
Tariyxiy qosiqlar.
Belgili bir tariyxiy waqiyalarg`a baylanisli do`regen shig`armalardi-tariyxiy qosiqlar dep ataymiz. Bunda xaliqtin` basinan o`tken tariyxiy waqiyalari, tariyxta bolg`an adamlar, batirlar, tariyxiy jag`daylar haqqinda so`z boladi. Tariyxiy qosiqlarg`a «Qaraqalpaq», «a`wezjan», «Jeti u`yge bir beldar», «Baysing`a», «Ma`rdikar» h.t.b. qosiqlar kiredi.
ha`r bir tariyxiy qosiq o`z da`wirinde bolg`an tariyxiy jag`daylardi o`z ishine aladi.
Tariyxiy qosiqlar o`zinin` ko`lemi yaki tematikaliq o`zgesheligine qaramastan atqariwshilar ta`repinen aytila beredi.
Tariyxiy qosiqlardin` o`z aldina janrliq o`zgesheligi bolip, ol xaliq turmisinda bolip o`tken waqiyalar tiykarinda quriladi. Ma`selen, «Qaraqalpaq» qosig`inda ha`r tu`rli da`wirlerde bolg`an basip aliwshiliq qanli urislar, ko`ship-qoniwlar, ashliqtin` awir aqibetleri, tuwg`an ma`kannan ayriliw ko`rinisleri so`z etiledi. Ata jurti Tu`rkistandi tasladi,
Esengeldi ma`hrem joldi basladi,
Qitay, Qon`irat eki eldin` da`stani, Xaliq awzinda an`iz boldi qaraqalpaq. Qiriq jil ma`kan etti Jan`ada`r`yani,
Xaliqtin` to`men boldi turmis awhali, Qiriq bir degen jilda esin jiynadi, Xorezmge qayta ko`shti qaraqalpaq.
Bunnan basqa da «Baysing`a» qosig`inda xaliqtin` Baysing`a ko`shiwge ha`wesligi, Xorezmnin` qa`diri haqqinda so`z boladi.
Sonday-aq «Na`yleyin», «Tapsirdim» qosiqlarida tariyxiy temag`a tiykarlanip, olarda xaliqtin` ma`rdikarliqqa narazilig`i, aq patsha, ha`meldarlarg`a jek ko`riwshiligi so`z etiledi.