Qaraqalpaq t

usaydı (qusaydı) tolıqsız h’a’m ko’mekshi feyiller o’nimli qollanıladı.
Eken feyili. Bul feyil atawısh so’zler menen dizbeklesip kelgende, sol 
so’zdin’ predikativlik ma’nisin anıqlap eki tu’rli xızmet atqaradı. Birinshiden 
atawısh bayanlawıshtın’ quramında baylanıstırıwshılıq (svyazka) xızmet atqarsa, 
ekinshiden, sol o’zi dizbeklesken so’zge modallıq ma’ni berip, onın’ 
predikativlik ma’nisin ayqınlastıradı. So’ylewshi ta’repinen aytılg’an xabardın’ 

---

- 273 -
burın so’ylewshi belgili emes ekenligi eken feyili arqalı bildiriledi h’a’m 
so’ylewshi ushın sol xabardın’ son’ ma’lim bolg’anlıg’ı an’latıladı: O’zi sonday 
suw ko’z g’arrı eken (T.Q.). Janay degen g’arrının’ jalg’ız g’ana jas qızı bar 
eken. Atı Altınshash eken (S.Q.).
Eken feyili to’mendegi feyil formaları menen dizbeklesip modallıq ma’ni 
an’latadı:
1) 
–g’an/-gen formalı kelbetlik feyil menen dizbeklesip, 
h’aqıyqatlıqqa so’ylewshinin’ qatnası bar ekenligin bildiredi. Bul modallıq 
ma’ni so’ylew momenti waqtında xabardı an’latadı: Vagonlardın’ ba’ri de 
adamlarg’a lıqqa tolg’an eken (Sh.A.). Or qorg’anının’ qurılısı sozılıwına 
baylanıslı kishi ju’zge adam ku’shi salıng’an eken (T.Q.).
2) 
Eken feyili –r, -mas formalı kelbetlik feyil h’a’m –sa/-se formalı 
sha’rt meyiller menen dizbeklesip so’ylewshi tiykarg’ı pikirge boljawlı o’tinish-
tilek, a’rman etiw qatnasların bildiredi: Adam balası jerge qashan toyıp, qashan 
qanaatlanar eken (Sh.A.). Qızım bir sa’tke bolsa da kelip kete almaspa eken 
(S.Q.). Ga’pti neden baslasam eken, qalay g’ana aytıp berermen, dep oylana 
beremen (Sh.A.) 
De feyili. Bul feyil to’mendegi modallıq ma’nilerdi bildiredi:
1) 
de feyili I bet formasında kelip, o’kiniw, shamalap aytıw ma’nisin 
an’latadı: Eginnin’ basında oraq orıp ju’rip Suban qul menen tanısqanımda on