Qaraqalpaq tilin oqitiw metodikasi

Ko’mekshi so’zlerdi woqi’ti’w 
Jobasi’: 
1)
 
Tirkewishti woqi’ti’w 
2)Da’nekerdi woqi’ti’w. 
3) Janapaydardi’ woqi’ti’w. 
Ga’pte so’zlerdin’ grammatikali’q baylani’si’n, woqi’wshi’lardi’n’ so’ylew 
tilin wo’siriwde, ayri’qsha stilin rawajlandi’ri’wda tirkewishlerdi duri’s tani’w 
ha’m duri’s qollana biliwdin’ a’hmiyeti ulli’. 
Tirkewishlerdin’ tu’rlerine toqtag’anda, wolardi’n’ tilimizdegi ko’birek 
qollani’latug’i’n qanday tu’rleri bar yekenligin ko’rsetiw ha’m wolar qalay 
bo’linetug’i’nli’g’i’n ayti’p kelip, mi’naday tablitsani’ ko’rsetiw menen sol 
boyi’nsha analizler islese boladi’. 
Bunnan keyin ha’r qi’yli’ jazba, awi’zsha jumi’slar islep, wolardi’n’ qalay 
jazi’li’w, ga’p ishindegi qollani’w wo’zgesheligine tibar berip barsa boladi’. 
Tirkewishlerdin’ 
stil’lik 
qollani’li’wi’ 
boyi’nsha 
da 
shi’ni’g’i’wlar 
sho’lkemlestirilgeni maqul. 
Da’nekerdin’ de, tikeriw si’yaqli’ ga’p ishinde a’hmiyeti ulli’. Sebebi, 
da’neker tu’sip qalsa, ga’p ma’nisinde wolqi’li’q seziledi. 
Bul jag’daylardi’ boldi’ri’w maqsetinde jumi’slardi’n’ ha’r qi’yli’ tu’rde 
uyi’mlasi’wi’na ko’birek itibar beriw kerek. 1.Biraq, ya, ja’ne ha’m 
da’nekerlerin keltirip, yadi’n’i’zdan bir neshe ga’p du’zip jazi’n’. 
2.Mug’allimnin’ bergen tekstinen da’nekerlerdi tabi’n’ ha’m woni’n’ qanday 
so’zdi, ga’pti baylani’sti’ri’p turg’ani’n ayti’p berin’. 
3.Tekstten da’nekerlerdi tawi’p, wolardi’ ma’nisine qaray qaysi’ tu’rine 
jatatug’i’ni’n ayti’p berin’. 
4.Berilgen tekstlerdegi da’nekelerdi ma’nisi boyi’nsha mi’na sxemag’a 
tu’sirin’ ha’m mi’salar keltirip, ma’nisin sali’sti’ri’n’, anaqlan’ t.b. 
5.Da’nekelerdin’ tu’rlerine mi’sallar jazi’n’, qollani’li’wi’n analiz yetin’. 
6.Ma’niles da’nekelerge mi’sallar woylap tabi’n’ t.b. 
Ko’mekshi so’zlerdin’ ma’nilik belgisi, formasi’ ha’m qollani’w worni’, 
qatnasli’ so’zi ani’qlanadi’, analiz yetiledi. Sol arqali’ janapaylardi’n’ belgilerin 
ayi’radi’. Janapay so’zlerdi woqi’wshi’lardi’n’ duri’s, intonatsiya menen 
woqi’wi’ ha’m ayta ali’wi’na kewil bo’liw kerek. Bul da shi’ni’g’i’w jumi’si’n 
islew da’wirinde qa’liplesip baradi’. 
Janapay so’zlerdin’ jazi’li’w ma’selesinde woqi’wshi’lar ko’birek aljasadi’. 
Sebebi, worfografiyali’q jazi’li’w qa’desi boyi’nsha wolardi’n’ ko’pshiligi 
so’zlerden defis penen jazi’lsa, ko’pshiligi bo’lek jazi’ladi’ da, defis 
qoyi’lmaydi’. Sonli’qtan bul boyi’nsha da biraz jumi’slar islewge tuwra keledi. 

---

Janapaylardi’n’ 
worfografiyasi’ 
boyi’nsha 
to’mendegishe 
praktikali’q 
shi’ni’g’i’wlar arnawli’ tu’rde wori’nlani’wi’ kerek boladi’. 
a) si’zi’qsha arqali’ jazi’latug’i’n janapay so’zlerdi ataw, mi’sallar keltiriw, 
tallaw. 
b)-aq, yamasa, g’oy janapayi’n qosi’p ga’p du’ziw, qanday belgi qoyi’li’wi’n 
tu’sindirip beriw. 
v) ko’p tochkalar worni’na kerekli janapaylardi’ qosi’p ko’shirip jazi’w, 
worfografiyasi’n tu’sindiriw. 
g) baylani’sli’ tekstler u’stinde islew.