Qaraqalpaq tiLİNİN` teoriYaliq grammatikasi

Sinonim affiks morfemalar 
 
Seslik  dúzilisi  boyınsha  hár  qıylı,  al  mánileri  boyınsha  bir-birine  jaqın  sóz 
jasawshı,  forma  jasawshı  hám  sóz  ózgertiwshi  affiks  morfemalar  sinonim  affiks 
morfemalar dep ataladı. Máselen qaraqalpaq tilindegi kelbetlik jasawshı  -ǵır//-gir 
/-qır//-kir)    affiksi  menen  -
ǵısh//-gish,  /-qısh//-kish)  affiksleri  sinonim  boladı: 
bilgir-bilgish, tapqır-tapqısh hám hám t.b. 
Affiks  morfemalar  sinonim  bolıwı  ushın  olar  birdey  xızmet  atqarıwı  kerek, 
ya
ǵnıy  sóz  jasawshı  affiks  morfema  menen  sóz  jasawshı  affiks  morfema,  forma 
jasawshı affiks morfema menen forma jasawshı affiks morfemalar óz-ara sinonim 
bola aladı. Sonday-aq olar qálegen sóz shaqabına qosılıp sinonim bola almaydı, al 
kerisinshe  birdey  sóz  shaqaplarına  tiyisli  sózlerge  qosılıp  sinonimlik  qatnasqa 
túsedi. 
Qaraqalpaq  tilindegi  sóz  jasawshı  affiks  morfemalar  arasında  sinonimiya  qubılısı 
ónimli  ushırasadı.  Atlıq  jasawshı  morfemalar  arasında:  -shı//-shi  affiksi  menen  -
ker//-ger  affiksleri  máselen,  sebepshi/sebepker,  xızmechi-xızmetker    kelbetlik 
jasawshı morfemalar arasında -lı//-li affiksi menen -qar, -ker, -ger affiksi, -sız//-siz 
affiksi  menen  biy,  na  prefiksi,  -malı//-meli  affiksi  menen  -
ǵısh//-gish  affiksi,  -
awıq//-ewik  affiksi  menen  -aǵan//-egen  affiksi    Máselen,  ayıplı-ayıpker,  aqılsız-
biyaqıl, aynımalı-aynıǵısh, tebewik-tebegen.  
Qaraqalpaq tilindegi forma jasawshı affiksler arasında da sinonimiya qubılısı 
ushırasadı.  Máselen,  atlıqtıń  subektiv  baha  formaları  bolǵan  y  affiksi  menen  jan 
affiksi,  máselen,  a
ǵay-aǵajan, jeńgey-jeńgejan, kelbetlik hám  ráwishlerdiń dáreje 
affiksleri  bol
ǵan  -ıraq//-irek  affiksi  menen  -law//-lew  affiksi  máselen,  qızılıraq-
qızıllaw, aǵıraq-aqlaw, kóbirek-kóplew  Qaraqalpaq tilinde, ásirese, feyildiń betlik 
emes  formalarınıń  yaǵnıy  kelbetlik  feyil,  hal  feyil  hám  atawısh  feyil  formaları 
arasında sinonimiya  qubılısı kóbirek ushırasadı. Máselen, kelbetlik feyildiń tuǵın 
affiksi menen (a/e)r, -a/e, -y) +jaq, -maqshı//-mekshi affiksleri hal feyildiń -ıp//-ip 
affiksi menen a, e, y affiksleri, -
ǵalı/-geli affiksi menen -ǵannan//-gennen affiksi, -
maqta//-mekte  affiksi  menen  -ıwda//-iwde  affiksleri,  atawısh  feyildiń  -maq//-mek 
affiksi  menen  -ıw//-iw  affiksi    Máselen,  baratu
ǵın-barajaq  (adam),  barıp-bara 
(ayttı), barǵalı-barǵannan (berli), barmaqta, barıwda, barmaq-barıw hám hám t.b. 
Qaraqalpaq  tilindegi  sóz  ózgertiwshi  formalar  arasında  sinonimiya  qubılısı 
seplik  formaları  arasında  ushırasadı.  Máselen,  barıs  sepligi  menen  orın  sepligi 
arasında,  iyelik  sepligi  menen  shıǵıs  sepligi  arasında,  iyelik  sepligi  menen  barıs 

---

 
35 
sepligi  arasında.  Máselen,