Qaraqalpaq xalıq qosiqları Qaysi bir xaliqtin` a`debiyatin alip qarasaq ta, ol a`debiyatta xaliq qosiqlari ko`rnekli orin iyeleydi. Biz da`slep «qosiq degen ne»

Aqil-na`siyat qosiqlari. Aqil-na`siyat qosiqlari bular termeler bolip, bulardin` do`retiwshisi xaliq, atqariwshisi jiraw, baqsi, qissaxan, qosiqshilar.
Termeler-aqil-na`siyat qosiqlari o`zinin` mazmuni boyinsha aq penen qarani, jaqsi menen jamandi, baxit menen baxitsizliqti, a`dillik penen a`dilsizlikti, miynet penen jalqawliqti, insap penen jawizliq, ma`rtlik penen qorqaqliq h.t.b. adam minezine ta`n unamsiz jag`daylari menen unamli qa`siyetler sheber qurastirilg`an ko`rkem qatarlar.
«Ne jaman» termesinde adamlarg`a oqiw-o`nerli aqil-a`depli, adamgershilikli boliwdi na`siyatlaydi. Misali`
Bir degende ne jaman
Bilimsiz o`ken ul jaman,
Ekilenshi ne jaman
Erkelep o`sken qiz jaman.
Adamlardin` minez-quliq normalari haqqinda da aqil-na`siyat qosiqlari ko`p ushirasadi.
Bileginde ku`shim bar
Batirman dep maqtanba,
Baxit qondi basima
Ulkeydim dep maqtanba.
Bunda adamg`a jaqsi minez-quliq kerekligin, ha`ddinen aspawdi na`siyatlaydi. ha`zil-da`lkek qosiqlari. ha`zil-da`lkek qosiqlari belgili waqiyag`a yaki adamg`a baynalisli do`retilip, ku`lki tuwdiratug`in yaki miyiq tarttiratug`in bolip keledi. Bul qosiqlar ko`binese mereke, toy-tamashalarda adamlardin` bir-birinin` u`stinen nama alisqan waqitlari aytiladi. Misali`
Jol u`stinde targ`il mishiq
Otirmisan` hu`rren` uship
Xaliq arasinda da ayirim jag`daylarg`a baylanisli ha`zil-da`lkek qosiqlari aytiladi. Misali` Arqa bette
Qusqananin` tawi bar
Ba`ha`r bolsa sona, shibin jawi bar
Men jatirman aqbasliqtin` ishinde
Kerek bolsam o`zin` izlep tawip al. ha`zil-da`lkek qosiqlari xalqimizdin` sheber qollanatug`in su`yip tin`lap, juwap beretug`in qosiqlarinin` biri.
Xaliq qosiqlari xaliq turmisinin` aynasi sipatinda tilge alinadi. Onda xaliqtin` o`tmish tariyxi, basip o`tken zamanlari turmis tirishiligi, ishki kewil keshirmeleri, en` jaqsi paziyletleri toliq beriledi. Ma`selen tariyxiy qosiqlarda xalqimiz tariyxinan az bolsa da mag`liwmat alsaq, balalar qosiqlari balalarimizdin` oyo`risin, sana-sezimin rawajlanidiriwg`a u`lesin qosadi. Besik jiri ananin` ha`m xaliqtin` perzentke degen su`yispenshiligin jirlaydi. Al, aqil-na`siyat qosiqlari bolsa adamlardi jaqsi-jaman islerin ta`rezige salip, tuwri jol ko`rsetiwshi qural.
Solay etip, biz qaraqalpaq xaliq qosiqlarinin` xalqimiz turmisinda, ruwxiy du`n`yasinda ken` ha`m teren` orin alg`an ruwxiy bayliq ekenligin ko`rdik ha`m xalqimizdin` xaliq bolip qa`liplesiwinde milliyligin saqlawda girewli orin tutqanlig`inin` gu`wasi boldiq.Salt-da`stu`r jirlari tiykarinan adamnin` du`n`yag`a keliwi, balaliq da`wiri, er jetiwi, u`yleniwi, du`n`yadan qaytiwi ha`m adamnin` o`mir o`tkellerinde gezlesetug`in tu`rli ha`diyselerge baylanisli kelip shiqqan. Sonin` ushin da salt-da`stu`r qosiqlarinin` mazmuni teren`, iqsham ha`m sheber do`retilgen. Salt-da`stu`r jirlari uzaq waqitlardan beriturmista qollanilip, adamlardin` u`rp-a`detleri menen qosilip ju`redi. Olar ko`binese toy-tamashalarda, adam basina awir mu`siybet tu`skende qollaniladi. Da`stu`r qosiqlari qisqa qatarlardan ibarat bolip, bunda syujetli waqiyalar so`z etilmeydi. Da`stu`r qosiqlar ha`r bir jeke adamnin` o`mir tirshiliginde, turmisinda, tutas xaliqtin` qarimqatnasinda xizmet atqaradi. Salt-da`stu`r jirlari xaliqtin` etnografiyasina, tariyxina, u`rp-a`detlerine baylanisli bolip, ha`r qaysisi o`zinin` kelip shig`iw tariyxina iye. Xalqimiz toyin, tamashasin jaqsi o`tkeriw maqsetinde toy da`stu`rlerine ilayiq toy qosiqlarin do`retken, al adamzat o`mirinde ushirasatug`in qayg`ili ku`nlerge baylanisli mun`-sher qosiqlarin payda etken. Da`stu`r qosiqlari ha`r da`wirde sol da`wirdin` zaman ag`imina qaray, ja`miyettin` anaw yaki minaw ta`repin ko`rsetip, o`zgerip bara beredi.