Qaraózek rayonlıq Xallıq bilimlendiriw bólimine qaraslı 26-sanlı ulıwma orta bilim bveriw mektebiniń Fizika páni muǵallimi Rametullaeva Perizattıń Astronomiya páninen “Jaqtırtqıshlardıń sutkalıq

Quyashtıń jıllıq kórinetuǵın háreketi. Ekliptika
Quyashtıń juldızlar aralap batıstan shıǵıs tárepke qaray kórinetuǵın (haqıyqıy
emes) jılısıwı júdá áyyemnen belgili. Bul jılısıw hárbir sutkada sál ǵana 1є qa teń. Quyashtıń bul jıllıq kórinetuǵın jolı úlken aylana bolıp, ol ekliptika dep ataladı. Jıl dawamında sistemalı túrde, tús payıtında belgili bir jerden turıp
Quyashtıń zenitten uzaqlıǵın ólshew, onıń aspan ekvatorınan aǵıwı +23є26′
den –23є26′ ǵa shekem ózgeriwin kórsetedi. Bunnan ekliptika tegisliginiń
aspan ekvatorına agıwshılıgı ε = 23є26′ ǵa teń ekenligi belgili boladı. Quyashtıń juldızlar aralap batıstan shıǵıs tárepke qaray kórinetuǵın (haqıyqıy emes) jılısıwı júdá áyyemnen belgili. Bul jılısıw hárbir sutkada sál ǵana 1є qa teń. Quyashtıń bul jıllıq kórinetuǵın jolı úlken aylana bolıp, ol ekliptika dep
ataladı. Jıl dawamında sistemalı túrde, tús payıtında belgili bir jerden turıp
Quyashtıń zenitten uzaqlıǵın ólshew, onıń aspan ekvatorınan aǵıwı +23є26′
den –23є26′ ǵa shekem ózgeriwin kórsetedi. Bunnan ekliptika tegisliginiń
aspan ekvatorına agıwshılıgı ε = 23є26′ ǵa teń ekenligi belgili boladı

Quaysh 22-iyunda ótedi. Quyashtıń jıllıq kórinetuǵın háreket jolı boylap jaylasqan juldız toparlarınıń tarawı zodiak tarawı dep ataladı. Bul tarawda jaylasqan 12 juldız toparı Hút, Hamal, Sáwir, Jawza, Saratan, Háset, Sunbille, Miyzan, Aqırap, Qawıs, Jeddi, Daliw atları menen ataladı.
Bekkemlew:
T aza temanı bekkemlew ushın “Tapqırlıq” shınıǵıwı ótkeriledi. Bunda oqıwshılar “Shatranj” taxtasına jazılǵan sorawlarǵa tuwrı juwaplar beriwi kerek.

“Shatranj” taxtasındaǵı sorawlar:

1. Juldızlar aspannıń shıǵıstan batısqa qaray aylanıwınıń sebebi nede?
2. Quyash hám Aydıń Jer átirapında shıǵıstan batısqa qaray háreketleri haqıyqıy
háreket pe?
3. Jerdiń óz oǵı átirapında aylanıwı qalay dálillenedi?
4. Aspan sferasınıń noqat, sızıq hám aylanaların aspan sferasınıń modelinde
kórsetiń.
5. Ekliptika tegisligi aspan ekvatorına qanday múyesh astında aqqan?
6. Ekliptikanıń tiykarǵı noqatların (báhárgi hám gúzgi teńkúnlik noqatları, qısqı
hám jazǵı quyash turıwı noqatları) táriypleń.
Bahalaw hám xoshametlew:
Sabaq sońında toparlar toplaǵan jetonlar tiykarında jeńimpaz topar anıqlanadı. Sabaqta jaqsı qatnasqan oqıwshılar bahalanadı.
Úyge tapsırma.
Sabaqlıqtaǵı temanı oqıw.