Qarsffl muhandislik iqtisodiyotinstituti r. X. Ergashev qishloq xo‘ jaligi iqtisodiy oti

17.2-jadval
Chorva moli tirik vazni tannarxini aniqlash

Ko‘rsatkichlar	Yirik shoxli mollar			Cho‘chqalar
	soni, bosh	tirik vazni, t	qiymati ming so‘m	soni, bosh	tirik vazni, t	qiymati ming so‘m
yil bosliida qoldiq	596	141,4	3140	1482	63,7	1590
yil davomida kelib tushish	389	10,4	664	4815	3,9	1685
nasi olish	-	-	-	-	-	-
o'sish	-	95,3	2893	-	140,4	2408
sotib olingan	2	1	31	9	.1	60
boshqa tushishlar	109	48,2	840	80	10,7	ЗЗД
iami	1089	296,3	7568	6386	219,7	6075
asosiy podaga o‘tkazilgan	109	41	1047	82	9,2	255
sotilgan	239	85,8	2191	2257	79,9	5509
so‘yilgan	103	26,8	685	786	31,4	868
halokbo‘lgan	10	.	-	496	-	-
boshqa chiqib (yo‘qolib) ketganlar	4	1,4	36	-	-	-
yil oxiridagi jami	624	141,3	3609	2765	99,2	2743
11 tirik vazn tannarxi	-	-	25540	-	-	27650

1. kg sariyog‘ yog‘ini oUsh uchun yog‘liligi 3.4% bo‘lgan 20,5-21 kg sut talab qilinadi.

   
   

Sutni yog‘ga qayta ishlash sut ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchungina emas, balki buzoqchalarga beriladigan sutga qilinadigan chiqimlami kamaytirish, arzonroq ehiqindi - yog‘sizlantirilgan sut va ayron olish uchun hamdir. Mavjud normaga ko'ra, yosh buzoqlarga haqiqiy sutning bir qismi o‘miga ana shu mahsulotlardan berish tavsiya qilinadi.

Shartli misolda 11 yog‘ning tannarxini hisoblaymiz.
Qishloq xo‘jaligi tashkilotida yog‘liligi 3.4% bo‘lgan 14.7 t sut qayta ishlanib, natijada 0.7 t yog‘, 13.4 t yog‘sizlantirilgan sut va 0.6 t ayron olindi.
Sut sut-tovar femiasidan tannarxi 3700 so‘m/t qiymatda qayta ishlashga keltirildi. Yog‘sizlantirilgan sut chorvachilikka yog‘ sexidan 2300 so‘m dan va ayron 1 t siga 1000 so‘mdan beriladi. Qaytariladigan chiqindilaming qiymati 31420 so‘m (2300*13.4+1000*0.6). qaytariladigan chiqindilar ayrilib, xom-ashyo qiymati 22970 so‘mni tashkil etdi (54390-31420). Sutni qayta ishlash xarajatlari - 21500. xom- ashyo va sutni qayta ishlashga qilingan hamma xarajat 44470 (21500+22970) dan iborat bo‘ladi.

11. yog‘ning tannarxi: 44470:0.7= 63529 so ‘m

    
    

Sutni qayta ishlashdan tashqari, qishloq xo‘jaligi korxonada ijtimoiy oziqlanishi uchun va boshqa maqsadlarda chorva mollarini so‘yish ham keng tarqalgan. Chorva moli so‘yilganda go‘shtning tannarxini hisoblab chiqishning o‘ziga xos xususiyati - hayvonning nimtalanmagan tanasi tarozida tortish bilan go‘shtning qancha chiqishi (og‘irligi) ni aniqlashdir. Qaytariladigan chiqindilarga kalla-pocha, ichak-chovoqlar va teri kiradi. Submahsulotlarga jigar, o‘pka, kalla, tuyoqlar, qovurg‘a kiradi. Kolbasa ishlab chiqarishda, shuningdek, ichakdan ham foydalaniladi.

Misol. Xo‘jalikda yil davomida tirik vazni 36 t va qiymati 900 ming so‘m bo‘lgan 103 ta yirik shoxli qoramol so‘yildi. Go‘shti 19.8 t 15.4 ming so‘mga realizatsiya qilingan, terisi va 45 ming so‘mlik submahsulotlar chiqdi. Chorva molini so‘yish xarajatlari 30.6 ming so‘mni tashkil etdi, 11 go‘sht tannarxini hisoblab chiqamiz.
So‘yilgan hayvonlarning qaytariladigan chiqindilarini hisobga olingandagi tannarxi 839.6 ming so‘mga teng (900-15.4-45). Chorva moli go‘shtini so‘yish bilan birga qiymati 870.2 ming so‘m (839.6+30.6) ni tashkil etdi.

11. go‘shtning tannarxi: 870.2:19.8=43950 so ‘m

    
    

3. 
   
   Chorvachilik tarmoqlarida mahsulot yetishtirishni rivojlantirish va samaradorligini oshirish yo‘llari
   

Bugungi kunda respublikamizda barcha toifadagi xo‘jaliklarda qoramollar umumiy bosh soni 8508,2 ming boshga (6,2 foizga), sigirlar

3. ming boshga (5,6 foizga), qo‘y va eehkilar 14930,9 boshga

   
   

yetkazib, 6,0 foizga o‘sishiga erishildi. Shunga ko‘ra, go‘sht ishlab chiqarish 297,1 ming tonnaga (6,3 foiz), sut 1077,3 ming tonnaga (6,5 foiz), tuxum 575,1 mln. donaga (12,2 foiz), jun 494 tonnaga (12,8 foiz) ko‘paydi (17.3-jadval).

Bundan tashqari:

• respublikada aholi bandligi va daromadini oshirish maqsadida kam ta’minlangan oilalarga 2878 bosh qoramol bepul tarqatib berildi;

  
  

• shaxsiy yordamchi va dehqon xo‘jaliklariga qoramol sotib olish uchun tijorat banklari tomonidan jami 5,5 mlrd. so‘m miqdorida mikrokreditlar ajratildi;

  
  

• chorva mollaming kuchli ozuqalarga bo‘lgan talabini qondirish va shaxsiy yordamchi, dehqon va fenner xo‘jaliklari chorva mollariga omuxta yem, paxta shroti va sheluxasini uzluksiz yetkazib berish maqsadida 1950 ta shaxobchalar tashkil etildi.

  
  

Chorvachilikni rivojlantirishga tusqinlik qilayotgan muammolar

1. Ozuqa ekin maydonlarining chorva mollari bosh soniga mutanosib joylashtirilmaganligi;

   
   

2. Ozuqa ekin maydonlaridan unumli foydalanish va ekmlarining hosildorlik darajasining pastligi;

   
   

3. Yem-xashak o‘rim-yig‘im texnikalarining yetishmasligi;

   
   

4. Naslchilik ishlarining talab darajasida yo‘lga qo‘yilmaganligi;

   
   

5. Naslli mol tayyorlab sotish va chetdan naslli mollar keltirishning kamayganligi;

   
   

6. To‘la qamrovli zooveterinariya xizmati ko‘rsatilmayotganligi;

   
   

7. Zooveterinariya punktlarining jihozlanish darajasi talabga javob bermasligi;

   
   

8. Kredit resurslari bilan yetarli darajada ta’minlanmaganligi Bugungi kunda Respublikada naslchilik xo‘jaligi maqomini olgan

   
   

xo‘jalik yurituvchi subyektlar soni jami 633 tani, shundan 344 tasi naslchilik xo‘jaliklari tashkil etadi.

Rejaga asosan 37 ta zooveterinariya punktlari tashkil etish rejalashtirilgan bo‘lib, haqiqatda 43 ta zooveterinariya punktlari tashkil etildi va ulaming soni 2486 taga yetkazildi.
Pullik xizmat ko‘rsatish esa o‘tgan hisobot davri davomida 1774,8 mln so‘mlik pullik xizmatlar ko‘rsatildi.
Shaxsiy yordamchi, dehqon va fermer xo‘jaliklarida mahsuldor naslli mollami ko‘paytirish maqsadida joriy yilning o‘tgan davrida 258,6 ming bosh ona mollar sun’iy urug‘lantirildi.
Ona mollami sun’iy urugiantirishning afzalligi va mohiyati to‘g‘risida joylarda veterinariya mutaxassislari tomonidan aholiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri va ommaviy axborot vositalar orqali tnshuntirish ishlari olib borilmoqda.
Chorva mollari naslini yaxshilash maqsadida oxirgi besh yil ichida chet davlatlardan 16 ming 771 bosh naslli qoramollar olib kelindi.
Shaxsiy yordamchi, dehqon va fermer xo‘jaliklari chorva mollariga malakali veterinariya xizmatlarini ko‘rsatish maqsadida zooveterinariya punktlari soni 2 ming 443 taga yetkazildi.
Keyingi 5 yilda zoovetpunktlar orqali pullik xizmat ko‘rsatish 6 barovarga oshib, 2009 yilning o‘zida 6 mlrd. 300 mln so‘mni tashkil etdi.
Shu davr ichida sigir va takalami sun’iy urug‘lantirish 10 barobarga oshib, 1 mln boshni tashkil etdi.

1. Zooveterinariya xizmatlari:

   
   

• Tabiiy va sun’iy urug‘lantirish

  
  

• Chorva mollaming ozuqa bazasini yaxshilash;

  
  

• Chorva mollami joylashtirish va yer maydonlari bilan ta’minlash;

  
  

• Chorva mollaming epidemik kasalliklariga qarshi ko‘rashish (cho‘chqa grippi, parranda grippi, sibir yarasi);

  
  

• Emlash ishlarini olib borish

  
  

• Profilaktika ishlarini olib borish (bir joydan boshqa joyga ko‘chirganda, yaylovlarga olib chiqqanda tuyoq ostini dorilash);

  
  

• Chorva mollaming boshqa turli kasallikalariga qarslii ко ‘rashish

  
  

2. Chorvachilikda axborot konsalting xizmati

   
   

• Ratsion tuzishda (chorva mollar zotiga, turiga, yoshiga, joylashganligiga, og‘irligiga qarab);

  
  

• Chorvachilikda mahsuldorlikni oshirishda;

  
  

• Chorvachilik mahsulotlarini realizatsiya qilishda;

  
  

• Bozor kon’yunkturasini o‘rganish;

  
  

3. Naslchilik va selektsiya ishlari;

   
   

4. Chorvachilikda texnik servis xizmatlarini ko'rsatish (muqobil MTP, transport xizmati, SIU);

   
   

5. Bank, sug‘urta, biija va boshqa bozor infratuzilmasi xizmatlari.