Qarshi davlat universiteti fizika-matematika fakulteti

metod  xayoliy  eksperiment

  о‘z  oldiga  real    mavjud  qilib 

bо‘lmaydigan vaziyatni tahlil qilib tasavvurlaydi. 

            

Fizikada  xayoliy  eksperimentni

  klassik  misoli  Galileyni  xayoliy  tajribasi–

jismni  qiya  tekislik  va  gorizontal  sirt  bо‘ylab  harakatini  muhokamasi  hisoblanadi. 

Eynshteyn  xayoliy  tajribasida  hammaga  ma’lum,  ya’ni  bunda  vagon  ichidagi  va 

uning  tashqarisida  ko‘zatuvchiga  nisbatan  vagonning  oldingi  va  orqa  devorida 

yorug‘lik erishgan voqea kо‘riladi. 

  

О‘qituvchi  fizika  о‘qitish  jarayonida  xayoliy  eksperimentlashni,  u  yoki  bu  

hodisalarni о‘rganishda har doim qо‘llashadi. Masalan, elektr maydoniga «nuqtaviy 

zaryadni» kiritish yoki magnit maydoniga tokli ramkani (chambarakni) (ularni kuch 

ta’siri  harakteristika  uchun)–xayoliy  eksperimentlarni  an’anaviy  misoli.  Standart 

---

vaziyatlarni  istagan  о‘zgarishi  yoki  tahlil  qilinayotgan  masalani  berilgan  sharti 

о‘zidan  xayoliy  eksperimentlashga  olib  keladi.  Shuni  aytish  kerakki,  xayoliy 

eksperiment–bu  shunday  nazariy  bilish  usuliki,  bunda  istagan  yoshlarga,  fizika 

о‘rganishni istagan  etapda muvaffaqiyat bilan amalga oshirish mumkin. Masalan, 

Arximed  qonuniga  masala  yechishda  о‘quvchilarga  suyuqlik  turi  yoki  jism  hajmi, 

yoki juda qizig‘i, butun «vaziyatni» Oyga yoki Marsga jо‘natish kabi о‘zgartishlar 

kiritish  taklif  etiladi.  So‘zayotgan  jismni  boshidagiga  nisbatan  boshqacha  yangi 

sharoitda tahlil qilish xayoliy eksperimentni о‘zginasidir. 

  

Ilmiy  bilishda  (empirik  va  nazariy  darajada  (pog‘ona))