Qarshi davlat universiteti kimyo-biologiya fakulteti zooogiya kafedrasi

rivojlanishi. 
Ishning maqsadi: Hayvonlarda parazitlik qiluvchi gregarina (Gregarina 
sp.) ning tuzilishi va rivojlanishini о‘rganish.
Kerakli materiallar va jihozlar: mikroskop, gregarinalarning tayyor 
mikropreparatlari; gregarinalarning rivojlanishini aks ettiruvchi kо‘rgazma rasmlar 
va darsliklar. 
Ishning mazmuni: Gregarinalar sporalilar orasida yirikligi bilan ajralib 
turadi. Uzunligi 10-16 mkm. Ular umurtqasiz hayvonlar-suvaraklar, mitalar, 
ninachilar va ba’zi qо‘ng‘izlarning ichaklarida parazitlik qilib yashaydi. Gregarina 
tanasining shakli uzun chuvalchangsimon bо‘lib, uch qismdan iborat: oldingi 
epimerit, о‘rta protomerit va keyingi deytomiritdan (6-rasm). 
Epimerit yopishib turuvchi organi bо‘lib, u bilan gregarina xо‘jayinining ichagiga 
birikadi. Protomerit deytomeritdan tо‘siqcha bilan ajralgan, ektoplazmaning ustki 
qismi qalinlashgan kutikula bilan qoplangan. Shuning uchun uning tanasi doimiy 
shaklni saqlaydi. Deytomiritning endoplazmasida pufaksimon yadro joylashgan. 
Gregarinalar jinsiy yо‘l bilan kо‘payadi (13-rasm).
Voyaga yetgan gregarinalarni gamontlar yoki gametotsitlar deyiladi. Jinsiy 
kо‘payishda ikkita gregarinalar bir-biri bilan qо‘shiladilar, ya’ni birining 
protomeriti ikkinchisining deytomiriti bilan qо‘shiladi va sizi-giyni xosil qiladi. 
Keyin ikkita gregarinaning tanasi yumaloqlanib, umumiy qalin qobiqqa о‘raladi va 
sistaga aylanadi. Sista ichida gregarinalar qо‘shilmaydi, har bir gregarinaning 
yadrosi kо‘p marta mitoz yо‘li bilan bо‘linib, ulardan makro va mikro gametalar 
xosil bо‘ladi. Gametalar qо‘shilib zigota xosil qiladi. Zigota qalin qobiqqa о‘raladi 
va ootsistaga aylanadi. Buni kо‘pincha spora deb atashadi. Ootsistalar hasharot 

---

najasi bilan tashqi muhitga chiqadi. Keyin ootsistalarda sporozoitlar xosil bо‘ladi. 
Ana shunday ootsistalar (sporalar) 
Xо‘jayin tomonidan oziqa bilan yutinganda ootsistaning qobiqi erib, undagi 
sporozoitlar ichak epiteliy hujayralariga kirib rivojlanishini davom ettiradi va yirik 
(epimeritli, protomeritli va deytomeritli) gregarinaga aylanadi. 
Demak, gregarinalarning rivojlanish davrida gameta xosil qilish (gametogoniya) va 
ootsista xosil qilish (sporogoniya) jarayonlari almashinib turadi.