Qarshi davlat universiteti pedagogika fakulteti amaliy psixologiya yо‘nalishi

Esda tutmoq - Bu kerakli ma'lumotlarni qidirish, tiklash va ajratish bilan bog'liq 
ruhiy harakatlar. Ixtiyoriy harakat qilish zarurati bilan bog'liq. 
Biror narsani qaytarib olish maqsadida biror narsaning asosiy vazifasini hal 
qilish uchun oraliq maqsadlarga erishish orqali amalga oshiriladi. Bundan tashqari, 
oraliq havolalardan foydalanish ongli. Biz eslatishimizga qasd qilamiz yoki biz 
nimani qidirayotganimizda yoki nimani yodda tutganingizni taxmin qilamiz yoki 
nima uchun u mos kelmasligini xulosa qilamiz. 
Olimlar ushbu jarayonlarning xususiyatini ochib berishdi: eslatma
summasi 
tan 
olish 
hajmidan 
kamroq. 
Xotira sifati tinglash bilan belgilanadi. Disk o'qilishi - bu matn haqidagi va undagi 
havolalarni tiklash qobiliyatidir. 
4) Unutish 
Unutish - Bu protsedurani eslab qolish va ko'paytirish imkoniyatlarining asta-
sekin kamayishi bilan tavsiflanadi. Ushbu hodisa birinchi marta Germaniya 
psixologi nemis psixolog debigaranuzzni o'rganib chiqdi. 

---

34 
Xulosa. 
Kishilarning ismini yoki berilgan bob materialini tezroq va yaxshiroq eslab 
qolish uchun kundalik hayotimizda biz nima qila olamiz?
Ba’zan bizni xotiramiz pastligi xavotirga soladi: biz tanish ismlarni yoki eng 
muhim narsalarni eslab qola olmasligimizdan; suhbatimiz mavzusini yo‘qotib, 
kirgan xonamizda bizga nima kerakligini yoddan chiqarib qo‘yishimizdan qo‘rqib 
ketamiz (Neggtapp, 1982). Bunday xotira susayishini bartaraf etish uchun nima 
qilish kerak?
Kirish qismida gap borgan PRTR (esda olib qolish) metodi mazkur 
mashqlarni taklif etadi :
Materialni bir necha bor qaytaring, uzoq muddat eslab qolish imkonini beradi. 
Erinmang. Ismni yodda saqlab qolish uchun uni talaffuz qilgan zahotiyoq takrorlang, 
biroz kutib, yana qaytaring.
• Takrorlash va material bilan ishlashga ko‘proq vaqt ajrating. Minimal 
darajada takrorlash bilan murakkab materialni tez o‘qish (yuzaki ko‘z yugurtirish) 
uning xotirada qolishiga yordam bermaydi. Materialni takrorlab, uni tanqidiy 
anglash katta foyda keltiradi. Faol mashq qilish (yodlash) lozim.
• Materialni eslab qolish uchun uni o‘zingizga qulay qilib tashkil eting. 
Keyin ularning mazmunini yaxshi eslab qolish uchun mantlarni konspekt qilib, 
ma’ruzalarni o‘z so‘zlaringiz bilan yozib oling. Axbarotning ongsiz ravishda 
takrorlashdan ma’no yo‘q. YAxshisi assotsiativ (bog‘lanishli) aloqalarni o‘rnatib, 
ma’lumotlarni tartibga solish, yangi materialni siz o‘zingiz bilgan va boshingizdan 
o‘tkazgan narsalar bilan solishtiring hamda o‘z fikringiz bilan qayta hikoya qilib 
bering. Bularsiz siz noqulay vaziyatga tushib qolishingiz va agar savol siz 
rejalashtirmagan shaklda berilgan paytda ushbu savolni tushunmay qolishingiz 
mumkin. Gaplarni eslab qolishning mufassal guruhini tashkil etishning ko‘proq 
tasavvurlariga ega bo‘ling.
• Notanish tushunchalarni yodda saqlab qolish uchun mnemoik (esga 
olishni osonlashtiradigan) uslublardan foydalaning, notanish so‘zlarni tayan-so‘zlar 

---

35 
bilan bog‘lang. Nomlanishlarni obrazli tasavvur qilish uchun vaziyatlarni o‘ylab 
toping. Ma’lumotlarni akronimlarga ajratib chiqing.
• Assotsiativ (bog‘lanishli) aloqalar orqali xotirada axbarotni yangilab turing.
• Hayolan eslab qolish ro‘y bergan vaziyat va kayfiyatni o‘zingizda tasavvur 
qiling. Hayolan usha joylarga qaytib boring. Har bir aytmoqchi bo‘lgan fikringiz 
ketma-ketligi avvalgisining ortidan kelishi uchun qulay tarzda vaziyatlarni yodga 
oling.
• Voqealar yaxshi yodda saqlanib turganida hamda siz ularni esdan chiqib 
qolishi darajasiga etkazmasdan esga olishga harakat qiling.
• Turli xil ma’lumotlarning aralashib ketish ehtimolini minimum darajaga 
keltiring. Bir vaqtning o‘zida bir-biriga o‘xshash mavzularni, masalan ispan va 
fransuz tillarini birgalikda o‘rganmang, chunki biri ikkinchisiga halaqit qiladi.
• Bir vaqtning o‘zida biladigan bilimlaringizni ham mustahkamlab, ham 
aniqlashtirib olish uchun o‘z bilimlaringizni takrorlang. Keyinchalik axbarotlarni 
yodga olish kerak bo‘lganda, o‘zingizga ortiqcha darajada ishonib yubormang. 
O‘zlashtirganlaringizni takrorlang. Toza qog‘ozga bo‘limlar rejasini tuzib oling. 
Turli xil tushunchalarga mustaqil tarzda bobning so‘ngida ularni o‘qib 
chiqqinungizga qadar ularga ta’rif bering. Mashq qiling. Matnlarda, xususan mazkur 
bobdagi yaxshi o‘zlashtirish maslahatlari sizga yordam berishi mumkin.
• O‘zini tekshirib ko‘rmasdan o‘ziga ishonish, o‘ziga ortiqcha baho berishga 
olib kelishini Yudjen Sexmeyster va Djon Shognessilar talabalarning ikki guruhi 
bilan tajribalar o‘tkazish jarayonida aniqladilar. Birinchi guruh talabalari o‘nlab aniq 
faktlarga asoslangan fikrlarni bir necha marotaba qayta-qayta o‘qib chiqib, so‘ngra 
o‘z fikrlarini har bir faktga nisbatan so‘zlab berdilar, keyin esa ularni qay darajada 
yaxshi eslab qolganliklarini bilish uchun tekshirib ko‘rishdi. Keyinchalik 
tekshiruvda o‘zlari javob bera olmagan savollari uchragan bo‘lsa xam, ushbu guruh 
talabalari o‘z kuchlariga juda ishonar edi. Ikkinchi guruh talabalari fikrlarni o‘qib 
chiqishdi, biroq qolgan vaqt mobaynida amaliy mashg‘ulotlar bilan band bo‘lishdi 
– savollarga javob qaytarishdi. Buning uchun o‘qib chiqqanlarini esga olishga to‘g‘ri 
keldi. “Ko‘p karra o‘qib chiqqan” guruh talabalari bilan taqqoslaganda, ikkinchi 

---

36 
guruh talabalari xotirani tekshirish testlarida bir xil yaxshi ko‘rsatkichlarga 
erishdilar. Undan tashqari, ushbu guruh talabalari nimani yaxshi bilishlari-yu, 
nimani yaxshi bilmasliklari to‘g‘risidagi savollarga yaxshi javob bera olishdi. 
SHunday qilib, o‘zi-o‘zini tekshirib ko‘rish uslubi materiallarni yaxshi eslab qolib, 
muammolarni aniqlash va shu orqali biz hali bilmaydigan narsalarimizga ko‘proq 
diqqatimizni jamlash imkoniyatini beradi. Bir safar Britaniya bosh vaziri Bendjamin 
Dizraeli shunday degan edi: “Siz kam bilishingizni tushuningiz, bu- bilim olish 
uchun qo‘yilgan katta qadamdir”.
• Xotira psixologiyasi uni mukammallashtirishning aniq va ravon uslublarini 
taklif etadi. Ular orasida: uzoq muddatga eslab qolish; faol tarzda takrorlash, 
foydali, jonli, obrazli assotsiativ aloqalarni tashkil etish, yodda tutish mashqlari; 
hayolan aniq bir vaziyat va kayfiyatga murojat etish; xotiradagilar yolg‘on xabar 
orqali yo‘qolib ketmasdan oldin qayta xikoya qilish; axborotlar aralashib ketishiga 
yo‘l qo‘ymaslik; o‘zi-o‘zini nazorat qilish va takrorlashdir.