Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti begimov Obidjon Norboboyevich Issiqlik ta’minoti tizimida aktiv va passiv quyosh qurilmalarining samaradorligini asoslash

 
2.8-rasm. Suv isitgichni bak–akkumulyator bilan ilash sxemasi. 
 
Bu unumdorlik: 
1) suv isitgichning quyoshning ko‘rinma harakati bo‘yicha burila olishligiga; 
2) isitgichdan olinadigan issiq suv, sovuq suv va muhit temperaturasiga; 
3) isitgichning konstruksiyasiga; 
4) isitgichni yasashdagi ish sifatiga bog‘liq bo‘ladi. 
Isitgichning unumdorligin G harfi bilan belgilaylik. Isitgichning unumdorligi 
G yig‘indi quyosh radiatsiyasidan isitgich olgan foydali issiqlik Q
ol
, sovuq 
suvning temperaturasi t
1
va isitgichdan olingan issiq suvning temperaturasi t
2
bilan quyidagicha bog‘langan. 
,
)
(
1
2
t
t
c
Q
G
ol



(2.1) 
bunda: 
с- suvning solishtirma issiqlik sig‘imi, 
ρ - suvning zichligi. 
Isitgichning unumdorligi G ning o‘lchov birligini chiqaraylik: 
.
1
/
1
2
2
kun
m
l
grad
l
kg
grad
kg
kkal
kun
m
kkal
G







(2.1) formuladagi t
1
va t
2 
larni aniqlash oson, lekin Q
ol
ni topish qiyinroq. Q
ol
ni 

---

46 
tushuvchi yig‘indi quyosh radiatsiyasi issiqligi Q
tush
. va yo‘qotilgan issiqlik 
miqdori Q
yo‘q
. ayirmasi tarzida aniqlash mumkin: 




,
.
'q
yo
tush
ol
Q
Q
k
Q
(2.2) 
k–oynaning quyosh radiatsiyasini o‘tkazish koeffitsiyenti. Bu formuladagi 
Q
yo’q
. ikki qismdan iborat bo‘ladi: 
kechasi isitgich ichida qolgan suvning isitgichning ishlash temperaturasigacha 
isishida olgan issiqlik miqdori Q
isit
; 
issiqlik o‘tkazuvchanlik va konveksiya bo‘yicha yo‘qotiladigan issiqlik miqori 
Q
yo‘q
. 
Demak, isitgich olgan issiqlik miqdorini quyidagicha yozish mumkin: 
.
.
'
.
.
isit
q
yo
q
tush
ol
Q
Q
Q
Q



(2.3) 
Bunda quyosh suv isitgichining unumdorligi quyidagicha ifodalanadi: 
)
(
2
1
'
t
t
с
Q
Q
k
Q
G
isit
q
yo
tush







(2.4) 
Isitgich yuziga tushuvchi yig‘indi quyosh radiatsiyasini quyidagicha yoza 
olamiz: 
D
i
S
Q
tush



cos
.
,
(2.5) 
Bunda i – to‘g‘ri quyosh radiatsiyasining isitgich yuziga tushish burchagi. 
Bu formula bo‘yicha Q
tush 
ni hisoblashda kun davomida S, i va D larning 
o‘zgara borishini e’tiborga olish kerak. Suv isitgichni gorizontga nisbatan 



burchakka o‘rnatilsa, to‘g‘ri radiatsiyaning isitgich yuziga tushish burchagi i 
quyidagicha aniqlanadi: 





t
Cosi
cos
cos
cos
sin
sin













(2.6) 
Agar isitgichni 

=

burchak ostida joylashtirsak, (2.6) ni quyidagicha yoza 
olamiz: 
t
i
cos
cos
cos



Sho‘r suvlarni ichimli–chuchuk suvga aylantirish inson uchun qadim 
zamonlardan beri muhim vazifa bo‘lib kelgan. Ayniqsa texnika juda tez taraqqiy 

---

47 
etayotgan hozirgi davrda chuchuk suv sanoatda ko‘mir, neft, tabiiy gazlar kabi 
muhim o‘rinni egallab bormoqda. Chunki chuchuk suv inson iste’molidan 
tashqari texnikaning turli sohalarida har xil maqsadlarda ishlatilmoqda. 
Ma’lumki, inson iste’mol qiladigan chuchuk suvning fiziologik normasi 
sutkasiga 2,5 – 4 l dan oshmaydi. Ammo kishining normal hayot kechirishi 
uchun chuchuk suvga bo‘lgan ehtiyoji yuqoridagidan ancha oshiq. Aholining 
soni hamda aholining moddiy turmushi yaxshilangan sari chuchuk suv tobora 
ko‘proq iste’mol qilinadi. 
Aholini suv bilan ta’minlashda esa dengiz va okeanlarning suvini to‘g‘ridan –
to‘g‘ri ishlatib bo‘lmaydi. Chunki dengiz va okean suvlari sho‘r bo‘lib, ularning 
tarkibidagi tuz miqdori 35 g/l gacha yetadi, insonning ehtiyoji uchun 
ishlatiladigan suvda esa tuz miqdori 1 g/l dan oshmasligi kerak. 
Quyosh energiyasi yordamida sho‘r suvni chuchuk suvga aylantirishda 
ishlatiladigan qurilmalarni quyosh suv chuchutgichlari deb ataladi. Tekshirishlar 
ko‘rsatadiki, quyosh suv chuchitgichi yordamida olingan ichimli suvning 
tannarxi tashib keltirilgan suv tannarxidan ko‘pincha arzon bo’ladi. 2.9-rasm 
5 
2 
3
1 
4