Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti begimov Obidjon Norboboyevich Issiqlik ta’minoti tizimida aktiv va passiv quyosh qurilmalarining samaradorligini asoslash

2.10-Rasm. Chuchutgich ichkarisida bug’ va havo aralashmasining 
xarakatlanish sxemasi 
Aralashma chuchutgich oynasiga urilganda uning tarkibidagi suv bug’lari 
kondensatsiyalanadi va hosil bo’layotgan suv tomchilari chuchitgichning ichki 
tomonidan oynali sirtning pastki chetiga o’rnatilgan tarnov 4ga oqib tushadi, 
undan chuchitgich tashqarisidagi maxsus idishga oqib chiqadi va yig’iladi. 
Odatda qozonga qo’yilgan sho’r suvning chuqurligi 10-12 mm atrofida bo’ladi. 
Shunday qilib, sho’r suv va qozon quyosh energiyasini yutishidan olgan 
issiqligi sho’r suvni bug’lantirishga va turli sabablar bo’yicha ro’y beradigan 
issiqlik yo’qotishlarni kompensatsiyalashga sarf bo’ladi. 
Chuchutgichning issiqlikni sarflashi quyidagi turlarda bo’linadi: 
1) sho’r suvning va qozonning issiqlik o’tkazuvchanlik orqali yo’qotgan 
issiqlik miqdori 
1
Q
; 
2) nurlanish yo’li bilan sho’r suvning yo’qotgan issiqlik miqdori 
2
Q
; 
3) bug’ va havo aralashmasi oyna yonidan o’tayotganda sovishida ajralgan 
issiqlik miqdori 
3
Q
. 
Energiyaning saqlanish qonuniga ko’ra, bunda suv va qozonning quyosh 
radiatsiyasidan olgan issiqlik miqdori Q
ol
quyidagiga teng bo’ladi:
3
2
1
Q
Q
Q
Q
ol



. (2.7) 
Quyosh suv chuchutgichining f.i.k. chuchutgich sirtiga tushuvchi quyosh 
radiatsiyasidan suvning bug’lanishida olingan issiqlik miqdorining tushuvchi 
yig’indi quyosh radiatsiyasi kattaligiga nisbati bilan o’lchanadi: 
.
.
tush
ol
Q
Q


Hisoblashlar 

-uchun quyidagi natijaviy formulani beradi: 
)
(
)
(
min
.
.
.
.
.
.
.
t
t
с
m
Q
t
c
m
s
sh
s
sh
s
sh
s
sh
s
sh









, (2.8) 
bunda: m kondensatsiyalangan bug’ miqdori, 

= 615 kkal/kg – 1 kg suvni qaynatish va bug’ga aylantirish uchun zarur 

---

51 
bo’lgan issiqlik miqdori, 
c
sh.s.
–sho’r suvning solishtirma issiqlik sig’imi, 
t 
sh.s.
–sho’r suvning temperaturasi, 
Q – yig’indi radiatsiya intensivligi,
m
sh.s. 
– sho’r suv massasi, 
t
min
– havoning minimal temperaturasi. 
Parnik tipidagi chuchutgichlarning f.i.k. 60-70 % dan oshmayda. Parnik 
tipidagi chuchutgichlarning har 1 m
2
sirtidan kun davomida 4-5 l distirlangan 
suv olish mumkin. 
Qarshi DU da ko’rilgan yuzi 0,675 m
2
bo’lgan chuchutgichda olinadigan 
chuchuk suvni 1 m
2
sirtga nisbatan hisoblaganda iyun oyining birinchi yarimda 
o’rta hisobda 4.5 l/kun bo’lishi aniqlangan. Yuqoridagi tekshirishlar olib 
borilayotgan vaqtda quyosh radiatsiyasining intensivligi 6000
kun
m
kkal

2
dan 
8050 
kun
m
kkal

2
gacha bo’lgan. 
Shuningdek, quyosh chuchitgichlarini sinash bo’yicha Buxoroda 
utkazilgan tajribalar ham chuchutgichdan sutkasiga 3,5 –4,5 l/m
2
distillangan 
suv olish mumkinligini ko’rsatadi. 
Yoz va kuz fasllarida ho’l mevalar (olma, o’rik, uzumlar) ni sifatli qilib 
quritib olinadi. 
Meva va sabzavot maxsulotlarini quyidagi usullarda quritish mumkin: 
1. Maxsulotlarni bevosita ochiq maydonlarda yig’indi quyosh radiatsiyasi 
ta’sirida quritish. 
2. Maxsulotlarni sun’iy ravishda quritadigan maxsus qurilmalarda quritish. 
3. Maxsulotlarni maxsus quyosh qurilmalarida quritish. 
Tekshirishlar meva maxsulotlarini maxsus quyosh qurilmalarida quritish 
bir muncha afzalliklarga ega ekanligini ko’rsatadi. Bu afzalliklar quyidagilardan 
iborat: 
1. Quyosh kurilmasida quritish uchun kamroq vaqt sarf bo’ladi. Fikrimizning 
dalili 
sifatida 
quyidagi 
jadvalni 
ko’raylik 
(2.1-jadval). 
2.1-jadvalda 

---

52 
Samarqandda qurilgan quyosh quritgichida va ochiq maydonda mevalarni 
quritish uchun sarflangan vaqtlar ko’rsatilgan.