Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

 
NAZORAT SAVOLLARI 
1. Mutanosib-integral (izodrom) rostlagich qanday rostlagich? 
2. Mutanosib–differensial rostlagich qanday rostlagich? 
3. Bu ikki rostlagichning farqini tushuntiring?
4. Mutanosib-integral rostlagichning ishlash prinsipini tushuntiring?
5. Mutanosib–differensial rostlagichning ishlash prinsipini tushuntiring? 
ADABIYOTLAR:
1. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., Gulomov Sh.M. Texnologik jarayonlarni 
nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O‗qituvchi, 2011. –576 b. 
2. Vaxidov A.X., Abdullaеv D.A. Avtomatikaning tеxnik vositalari. Toshkent, 
2012. 
3. Шандров Б.В., Чудаков А.Д. Технические средства автоматизации. М.: 
Академия, 2007. 
4. Емельянов А.И. и др. Исполнительные устройства промышленных 
регуляторов. –М.: Машиностроение, 1975. 
 
 

---

122 
MAVZU: AVTOMATIKANING TOPSHIRISH VA TAQQOSLASH 
ELEMENTLARI. 
REJA: 
1. Umumiy tushunchalar. 
2. Elektrik, elektromexanik, gidravlik va pnevmatik topshirish va taqqoslash 
qurilmalari. 
3. Analogli, raqamli topshirish va taqqoslash qurilmalari. 
Tayanch iboralar: topshirish qurilmasi, taqqoslash qurilmasi, dasturlovchi 
sistema, stabillashtiruvchi sistema, analogli signal, raqamli signal, rele, perfolenta, 
analogli topshirish vositasi, analogli taqqoslash vositasi, raqamli topshirish vositasi, 
raqamli taqqoslash vositasi. 
19.1. Umumiy tushunchalar. 
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish uchun avtomatik boshqarish 
sistemalaridan nazorat qilinayotgan parametrlarni bir xil ushlab turish, 
(stabillashtiruvchi sistema) yoki avvaldan berilgan topshiriq bo‗yicha parametrlarni 
o‗zgartirish (dasturlovchi sistemalar), yoki kirishda avvaldan ma‘lum bo‗lmagan 
o‗zgaruvchiga bog‗liq xolda parametrlarni boshqarish (izdan boruvchi sistema) talab 
qilinadi. Ko‗rsatib o‗tilgan sistemalarda boshqaruvchi buyruqlarni ishlab chiqish 
uchun topshirish va taqqoslash qurilmalaridan foydalaniladi.
Avtomatik sistemalarda topshirish qurilmalarni vazifasi boshqariluvchi 
miqdorni berilgan qiymatini yoki uni talab qilingan o‗zgarish qonunini o‗rganishdir. 
Avtomatik sistemalarning taqqoslash qurilmalari boshqariluvchi miqdorlarni xaqiqiy 
qiymatlarini berilgan qiymati bilan taqqoslaydi va ularda farq bo‗lgan xol larda xosil 
bo‗lgan farqni bartaraf qilish maqsadida boshqarish sistemasiga birlamchi signal 
beradi. 
Taqqoslash sistemalari sifatida ko‗prik sxemalardan nul-indikatorlardan, 
difmanometrlardan va sh.o‗.lardan foydalaniladi. 
Topshirish va taqqoslash qurilmalari datchik signali va topshirish boshqarish 
signalini fizik tabiatiga bogliq xolda elektrik, elektromexanik, gidravlik va 
pnevmatiklarga bo‗linadi. 
Ishlab chiqarilayotgan signallarning ko‗rinishi bo‗yicha topshiriq qurilmalari 
analogli (uzluksiz va diskret) va raqamlilarga bo‗linadi. Topshiriq qurilmalari 
rostlagichlar bilan konstruktiv birlashtirilgan bo‗ladi, topshiriq pereklyuchateli esa 
rostlagichni yuza paneliga yoki masofadan boshqarish shitiga chiqarib qo‗yiladi.