Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo

9.7. Tik zovurlar 
Tik zovurlarning tarkibi. Yuqorida qayd etilganidek, tik zovurlarni, quritish 
me’yorining (
nd
h
) qiymati katta bo‘lganda va ortiqcha namiqqan suvli tarkiblar 
ichida qalinligi 
≥
m
5 m, suv o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 
≥
f
k
5 m/kun va suv 
o‘tkazuvchanligi 
≥
⋅
=
m
k
T
f
100 m
2
/kun bo‘lgan geologik sharoitlar uchun, 
ayniqsa, bosimli yer osti suvlarining bosimini so‘ndirishda, oqib kelayotgan sizot 
suvlarining oqimini to‘sishda qo‘llash tavsiya etiladi. 
Muntazam tik zovur zax qochirish maydonida kvadrat yoki teng tomonli 
uchburchak ko‘rinishida bir tekis joylashtiriladi.
Tik zovurlar kvadrat ko‘rinishda joylashtirilganda quduqlar orasi 1,77∙R, 
uchburchak ko‘rinishida joylashtirilganda 1,9∙R qilib belgilanadi. 
Odatda bitta tik zovur 50-100 ga maydonga xizmat qilib, uning debiti 20-200 l/s 
ni tashkil etadi. 

---

140
Tik zovur litologik qirqim tarkibiga binoan va suv ta’minotining turiga qarab, 
ayrim yoki chiziqli ko‘rinishida ham joylashishi mumkin. Bu vaqtda zovurlarning 
hisobi muntazam tik zovurlar hisobidan farq qiladi. 
Tik zovurlar 20-150 m chuqurlikda 40-100 sm li burg‘u quduqlari ko‘rinishida 
bo‘lib, yer osti suvlarini so‘rib chiqarish va zax qochirish maydonidan uzoqlashtirish 
vazifasini o‘taydi. Burg‘u quduqlaridan suv so‘rilishi natijasida sizot suvlari sathi 
keskin pasayadi va diametri 2∙R bo‘lgan voronka hosil bo‘ladi (37-rasm). 
Tik zovurlar yotiq zovurlarga nisbatan 
sizot suvlari sathini kattaroq qiymatda 
pasaytirishi, yer yuzasida juda kichik 
maydonni band qilishi, yer osti suvlaridan 
sug‘orish 
maqsadida 
foydalanish 
mumkinligi bilan ustunlikka ega. Uning 
kamchiliklariga elektr
energiyasining, nasos 
qurilma-sining 
zarurligi 
va 
undan 
foydalanishda ekspluatatsion xarajatlarining 
kattaligi kiradi. 
Amaliyotda muntazam, ayrim, iluvchi 
va qirg‘oq tik zovurlari farqlanadi.
Muntazam 
tik 
zovurlar 
butun 
zovurlanadigan maydon bo‘yicha zax suvlarini zax qochirish maydonidan olib chiqib 
ketish nuqtayi nazaridan joylashtiriladi. 
Ilib oluvchi tik zovurlar yer osti suvlar oqimi yo‘li bo‘ylab, bir yoki bir nechta 
qator qilib joylashtiriladi. 
Qirg‘oq tik zovurlari esa, daryo o‘zani bo‘ylab yoki suv omborining dambasi 
yoqalab sug‘orish maydonlarini himoyalash maqsadida joylashtiriladi. 
Tik zovurlarda burg‘ulangan quduq murakkab va shu bilan birga asosiy qism 
hisoblanadi. U yer osti va yer usti qismlaridan tashkil topib, yer osti qismi suv qabul 
qiluvchi qism (ko‘p hollarda zovurlanuvchi tuproq bilan tushirilgan quvur o‘rtasidagi 
37-rasm. Tik zovurlar ta’sirida sizot 
suvlari sathining pasayishi sxemasi: