Qo‘qon universiteti xabarnomasi kokand university herald s on maxsus maqolalar volume special issues

ADABIYOTLAR TAHLILI 
Maktabgacha 
ta'limning 
zamonaviy 
tushunchalarini 
yo‘naltirish bolaning shaxsiga bo‘lgan yondashuvning o‘zgarishini 
o‘z ichiga oladi. Ushbu yondashuvlarda eng keng tarqalgan narsa 
qoniqishga qaratilgan o‘sib borayotgan shaxsning har tomonlama 
rivojlanishiga bo‘lgan ehtiyojlaridir. Olimlar bolaning shaxsini uning 
yaratilishiga bo‘lgan ehtiyoji nuqtai nazaridan ko‘rib chiqib, shu 
ma'noda, unda faoliyat birinchi o‘ringa qo‘yilgan bo‘lib, bolaning 
konversiyaga bo‘lgan ehtiyoji eng to‘liq namoyon bo‘ladi. Bunday 
faoliyat-bu o‘yindir, V.L. Suxomlinskiy shunday deb yozgan edi: 
"o‘yin bolalar uchun dunyoni ochib beradi, ijodiy qobiliyatlarni 
ochib beradi shaxslar. O‘yin-bu bolaning ruhiy dunyosiga kiradigan 
ulkan yorqin oyna, dunyo haqidagi g'oyalar va tushunchalarning 
hayotiy oqimi. O‘yin-bu qiziqish va qiziqishning nurini yoritadigan 
uchqun. O‘yin-bolalar birinchi marta ishtirok etadigan mustaqil 
faoliyat tengdoshlar bilan muloqot qilish. Ularni yagona maqsad, 
unga birgalikdagi sa'y-harakatlar birlashtiradi. Bolalar o‘yinni 
o‘zlari tanlaydilar uni tashkil qiladilar.
Maktabgacha bolalik-qisqa, ammo muhim shakllanish 
davri. Bu yillarda bola dastlabki bilimlarga ega bo‘ladi, atrofdagi 
hayot, u o‘ziga xos munosabatni shakllantira boshlaydi, unda 
odamlar mehnat qilish, to‘g'ri xulq-atvor ko‘nikmalari va odatlarini 
rivojlantiradilar, belgilar paydo bo‘ladi. Maktabgacha yoshdagi 
bolalarning asosiy faoliyati-bu ruhiy va jismoniy kuchlar 
rivojlanadigan o‘yin, o‘yinda uning diqqatini, xotirasini, tasavvurini, 
intizomini, chaqqonligini ortadi. Bundan tashqari, o‘yin 
maktabgacha yoshdagi o‘ziga xos xususiyat, ijtimoiy tajribani 
o‘zlashtirish usuli. O‘yin barcha tomonlarni tashkil qiladi, bolaning 
shaxsiyati, uning ruhiyatida sezilarli o‘zgarishlar mavjud bo‘lib, 
rivojlanishning yangi, yuqori bosqichiga o‘tishni tayyorlaydi. 
Mashhur psixolog L.S. Vygotskiy yozishicha, rivojlanish bu 
o‘yinning ulkan ta'lim imkoniyatlarini ochib beradi, psixologlar 
maktabgacha tarbiyachining etakchi faoliyati deb hisoblashadi. 
Bolalik dunyosi-bu o‘yin dunyosidir.
7
Bolaning o‘yinlari his-tuyg'ularga juda boy, ko‘pincha 
hayotda u hali mavjud emas. A.N. Leontievning fikricha, o‘yin 
genezis
8
ining tubida uning kelib chiqishi hissiyotlarga ega asoslari 
5 “Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida o’yinli texnologiyalar asosida 
mashg’ulotlarni tashkil etish” o’quv-uslubiy majmua, T-2022 
6 Частное дошкольное образовательное учреждение «детский сад 
№ 93 открытого акционерного общества «российские железные 
дороги» (чдоу детский сад 93 оао «ржд») Автор опыта: Синько Алла 
Анатольевна, Должность: учитель-логопед Город Тихорецк 2019г 
yotadi. Bolalar o‘yinlarini o‘rganish bu fikrning to‘g'riligini 
tasdiqlaydi.
9
Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tizimida bolalarni 
o‘qitish va ta’lim - tarbiya berishda o‘yin texnologiyalaridan 
samarali foydalanish eng aktual masalalarifdan biriga aylandi 
desak adashmagan bo‘lamiz. Oʻyin bu - maktabgacha yoshdagi 
bolalar ijtimoiy hayotining muhim va yetakchi shakli sanaladi. 
Unda bolalar oʻz xohishiga koʻra birlashadi, mustaqil harakatlanadi, 
oʻz gʻoya va istaklarini amalga oshiradi, dunyoni anglaydi. Mustaqil 
oʻyin faoliyati bolaning jismoniy va ruhiy rivojlanishi, axloqiy - 
irodaviy fazilatlarining shakllanishi, ijodiy qirralarining ochilishiga 
zamin yaratadi.
Zamonaviy jamiyat taraqqiyoti pedagogik innovatsiyalar 
tajribasini, psixologik - pedagogik tadqiqotlar natijalarini 
umumlashtirish va tizimlashtirishni talab qiladi. Shu bilan birga, 
olib borilgan tahlil, bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrovini 
ta’minlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlarini zamonaviy o‘quv-
metodik materiallar va badiiy adabiyotlar bilan to‘ldirish, sohaga 
malakali pedagog va boshqaruv kadrlarini jalb qilish masalalarini 
hal yetish zarurligini ko‘rsatmoqda. 
Shu asnoda o‘yin maktabgacha yoshdagi bola shaxsini, uning 
axloqiy va irodaviy sifatlarini shakllantirishning samarali vositasi 
hisoblanadi, o‘yinda dunyoga ta’sir ko‘rsatish zaruriyati amalga 
oshadi. Bola ruhiyatida sezilarli o‘zgarishlar yuz berishiga olib 
keladi. Mashxur pedagog A.S. Makarenko bolalar o‘yinlarining 
rolini ta’riflab, bola hayotida o‘yinni xuddi kattalarning ish faoliyati, 
xizmatining ahamiyati bilan tenglashtiradi. Bola o‘yinda 
qandaybo‘lsa, ishda ham ko‘p jixatdan u shunday buladi deb 
hisoblaydi. Shuning uchun bulajak arbobning tarbiyasi ko‘p 
tomondan o‘yin orqali amalga oshiriladi. Ushbu tadqiqot uchun 
foydalanilgan asosiy ma’lumotlar, O‘yinlarni Venn digrammasi 
orqali taxlili bo‘lib, olimmlarning fikrlaricha, Y. A. Komenskiy, K.D. 
Ushinskiy, A.S. Makarenko, F. Lestgaflarning g’oyalari hozirgi 
zamon bolalar o‘yinlari nazariyasi uchun ham ahamiyatlidir. 
«Bolalar o‘yini ko‘p asrlik tarixga ega» – deb yozgan edi K.D. 
Ushinskiy, - insonning o‘zi tomonidan ishlab chiqilgan qudratli 
tarbiyaviy vosita va shuning uchun ham unda inson tabiatining 
haqiqiy ehtiyoji ifodalangan».
10
Yan Amos Komenskiy o‘yinni bola faoliyatining, uning tabiati 
va mayllariga to‘g’ri keladigan zarur shakli deb hisoblardi. Uning 
fikricha o‘yin – bolaning barcha qobiliyat ko‘rinishlari 
rivojlanadigan jiddiy aqliy faoliyatdir, o‘yinda borliq, dunyo 
haqidagi tasavvurlar doirasi kengayadi va boyidi, nutq rivojlanadi.
Bola o‘yin davomida tengqurlari bilan do‘stlashadi. Y.A. 
Komenskiy o‘yinga quvnoq bolalik va bolani uyg’un rivojlanish 
sharti sifatida qarar ekan, kattalarga bolalar o‘yinlariga e`tiborli 
munosabatda bo‘lishni, ularga oqilona rahbarlik qilishni masalahat 
bergan edi. F. Lestgaft bolalar o‘z o‘yinlarida tevarak-atrofdan 
olgan tasurotlarini aks ettiradilar, deydi. Bunday faoliyat bolaning 
rivojlanishida katta ahamiyatga egadir. Shunday qilib o‘yinning 
ijtimoiy voqea ekanligini, o‘yinda tevarak-atrofdagi borliq aks 
ettirilishini ilg’or olim va pedagoglar o‘zlarining kuzatish va ilmiy 
tadqiqotlari orqali isbotlab berdilar. Ushbu muammoni hal qilish 
yo‘llaridan biri bolalar bilan o‘quv ishlarini tashkil etishning 
texnologik yondashuvidir. 
O‘yinni o‘rganishga katta qiziqish XIX asrning ikkinchi 
yarmida paydo bo‘ldi, yosh avlodni tarbiyalash dolzarb masala 
bo‘lgan davrda, o‘yin shaxsni takomillashtirishning yangi faol 
vositasi sifatida taniqli rus o‘qituvchilari, psixologlari va 
shifokorlarining 
e'tiborini 
tortdi. 
Shunday 
qilib, 
N.G. 
Chernishevskiy va N. A. Dobrolyubov jismoniy tarbiya bo‘yicha 
ilg'or qarashlari va o‘yin haqidagi alohida bayonotlari bilan o‘yin 
nazariyasiga qimmatli hissa qo‘shdi. O‘yinlar ular axloqiy, jismoniy 
va aqliy tarbiyaning samarali vositalaridan biri sifatida qaraldi. 
Rossiyaning eng taniqli vakili pedagog K.D. Ushinskiy o‘yinlarni 
ta'lim vositasi deb hisobladi. O‘yin qisman insonning o‘ziga xos 
7 «Роль игры в жизни дошкольника» Самарина Л.Л., воспитатель, 1 
квалификационная категория 
8 [yun. genezis - kelib chiqish, yuzaga kelish) Kelib chiqish, paydo boʻlish 
tarixi. 
9 «Роль игры в развитии детей дошкольного возраста» 
10
 https://hozir.org/oyin-maktab-yoshdagi-bolalarning-etakchi-faoliyati-
reja.html
  

---

 
www.herald.uz
 
86
ijodidir va u izsiz o‘tmaydi, lekin ma'lum darajada yordam beradi, 
uning shaxsiyatini shakllantiriradi.
11