Qora metallar po’lat va cho’yan ulardan tayyorlanadigan buyumlar. Dan tayyorlanadigan maxsulot tayyorlash texnologiyasi

Magniyli Cho’yan. — tarkibidagi grafit shar shaklida boʻlgan kulrang (juda puxta) Ch.; suyuq Ch.ga magniy yoki uning qotishmalaridan qoʻshish yoʻli bilan Ch. grafiti shar shakliga keltiriladi, katta yuk (kuch) tushadigan detallar tayyorlash uchun ishlatiladi. Magnitmas Ch. — asosi austenit boʻlgan koʻp legirlangan Ch.; magnit kirituvchanligi juda kichik boʻladi; asosan, elektrotexnikada ishlatiladi.
Mashinasozlikda cho’yanning quyidagi turlari katta ahamiyatga ega. Alyuminiy cho’yan — tarkibida alyuminiy miqdori koʻp boʻlgan cho’yan, u olovbardosh va korroziyabardosh, elektrotexnikada magnitmas material sifatida ishlatiladi. Antifri ksion cho’yan— yeyilishga chidamli cho’yan, podshipniklar va boshqa ishqalanuvchi detallar tayyorlash uchuy ishlatiladi. I yeye i qbardosh cho’yan — tra koʻtarilganda mustahkamligi uncha pasaymaydi; yukrri trada ishlaydigan cho’yan armaturalar va boshqa buyumlar tayyorlash uchun ishlatiladi. Olovbardosh cho’yan — yuqori tralarda oksidlanishga yaxshi qarshilik koʻrsatadi; bu xossa unga koʻproq miqdorda xrom qoʻshish yoʻli bilan hosil qilinadi, 1100°S gacha trada ishlaydigan detallar tayyorlash uchun ishlatiladi. Korroziyabardosh cho’yan — zararli muhitlar — kislota, ishqor va boshqalarga kimyoviy turgʻunligi yukrri boʻlgan legirlangan cho’yanlar jumlasiga kiradi. Magniyli cho’yan — tarkibidagi grafit shar shaklida boʻlgan kulrang (juda puxta) cho’yan; suyuq cho’yanga magniy yoki uning qotishmalaridan qoʻshish yoʻli bilan cho’yangrafiti shar shakliga keltiriladi, katta yuk (kuch) tushadigan detallar tayyorlash uchun ishlatiladi. Magnitmas cho’yan— asosi austenit boʻlgan koʻp legirlangan cho’yan; magnit kirituvchanligi juda kichik boʻladi; asosan, elektrotexnikada ishlatiladi.
Oʻzbekistonda metallurgiya sanoati Bekobodda joylashgan boʻlib, u qora metallurgiya mahsulotlaridan choʻyan va poʻlat ishlab chiqarishga asoslangan. Choʻyan tarkibida 2,14% dan koʻproq uglerod tutgan temir va kremniy, marganes, oltingugurt, fosfor boʻladi. Choʻyan domna pechlarida suyuqlantirib olinadi. Uning hajmi 5000 m3 va balandligi 80 m gacha boʻlgan, ichki yuzasi oʻtga chidamli gʻisht terilgan, sirti poʻlat qoplama bilan qoplangan murakkab inshootdir. Pechning yuqori qismi shixta, teshigi esa koloshnik deyiladi. Eng keng qismi raspar, pastki qismi gorn deyiladi. Konveyr pechning ogʻiz qismi – koloshnik orqali ruda pechga tushiriladi. Pechning pastki qismidan issiq havo yuboriladi. Yonish va kerakli temperaturani saqlab turish uchun gorndagi maxsus teshik orqali issiq havo yuboriladi. Kislorod bilan boyitilgan puflanayotgan havo domnaning unumdorligini 3 marta oshiradi. Pechning pastki qismiga solingan koks koʻmiri issiqlik manbai hisoblanadi va kislorod oqimida u shiddatli ravishda yonadi. Pechning ichidagi ruda 13000C gacha qizdiriladi, natijada ruda suyuqlanadi va qaynay boshlaydi, uning tarkibidagi qoʻshimcha mahsulotlarni ajratib olish uchun flyuslar qoʻshiladi. Flyuslar bekorchi jinsni oson suyuqlanuvchan birikmalarga-shlaklarga aylantiradi. Bunda quyidagi kimyoviy jarayon roʻy beradi: