Qora metallar po’lat va cho’yan ulardan tayyorlanadigan buyumlar. Dan tayyorlanadigan maxsulot tayyorlash texnologiyasi

Quyma temir. - ularning tarkibida uglerod miqdori yuqori (1,76% dan 6,67% gacha). Ular po'latdan qattiqroq, ammo mo'rtroq. Ular sof temirdan pastroq haroratda, taxminan 1100ºS da eriydi.
Ular po'latdan korroziyaga nisbatan yuqori qarshilikka ega. Bundan tashqari, ular arzon va zich. Ular qoliplarni to'ldirishga qodir bo'lgan holda nisbatan past haroratlarda suyuqlikni namoyish etadi.
Ular shuningdek, yaxshi siqilish xususiyatlariga ega, ammo ular mo'rt bo'lib, egilishdan oldin sinadi, shuning uchun ular juda puxta bo'laklarga mos kelmaydi.
Kulrang temir
Bu eng keng tarqalgan quyma temir, uning kulrang rangi grafit borligi bilan bog'liq. U 2,5% dan 4% gacha bo'lgan uglerod konsentratsiyasiga ega; qo'shimcha ravishda, grafitni barqarorlashtirish uchun uning tarkibida 1-3% silikon mavjud.
Poʻlat (pols. stal, nem. Stahl) — temir va uglerod (va boshqa unsurlar) deformatsiyalanuvchan (bolgʻalanuvchan) qotishmasi, tarkibidagi uglerod miqdori 2,14 % dan oshmaydi va 0,02 % dan kam emas. Uglerod temir qotishmalarida mustahkamlik va qattiqlik xususiyatlarini oshirib, plastiklik va yopishqoqlik xususiyatlarini pasaytiradi. Poʻlat — mashinasozlik, transport, qurilish va boshqa koʻp sohalarda muhim material hisoblanadi. Asboblozlik poʻlatlari oʻzining oson kesiluvchanligi bilan ajralib turadi.
Zichligi — (7,7-7,9)*10³ kg/m³;
Solishtirma ogʻirligi — (7,7-7,9) g/cm³;
Erish temperaturasi — 1300—1400 C ;
Legirlangan po’latlar. Kam legirlangan po’latlar qurilishda ko’p qo’llaniladi. Bu po’latlar tarkibida uglerоd miqdоri 0,2% dan оrtiq bo’lmasligi kerak, chunki shundan оrtishi po’latning plastikligi va zanglashga bardоshligini pasaytiradi, shuningdek payvandlanishi yomоnlashadi.
Choʻyan — har xil buyumlar (kozon, santexnika qurilmalari, meʼmorlik bezaklari, panjaralar va boshqalar) quyish uchun ishlatiladigan moʻrt material; temir bilan uglerod qotishmasi. Oddiy (legirlanmagan) Ch. tarkibida 2,0% dan ortiq uglerod va oz miqsorda doimiy qoʻshilmalar — kremniy, marganets, fosfor va oltingugurt boʻladi. Tarkibida legirlovchi elementlar — xrom, nikel, molibden, mis, alyuminiy va boshqa, shuningdek, 2% dan ortiq marganets hamda 4% dan ortiq kremniy boʻlgan Ch. legirlangan (maxsus) Ch. deyiladi.
CH. kulrang, oq va oraliq turlarga boʻlinadi. Kulrang Ch.da uglerod erkin holatda — bodroqsimon, plastinkasimon yoki sharsimon grafit tarzida, oq Ch.da uglerodning qammasi yoki juda koʻp qismi temir karbidi Gʻe3S — sement holida, oraliq Ch.da esa uglerodning bir qismi sementit va bir qismi grafit holida boʻladi.