Qo'shimcha materiallar

Modda	Тkr, С	рkr, MPa	Modda	Тkr, ^С
рkr, MPa
Geliy	- 267,9	0,228	Ammiak	132,3	11,28
Vodorod	- 239,9	1,29	Suv	374,15	22,13
Azot	- 147,0	3,39	Simob	1490	151
Karbonat angidrid	31,04	7,91	Uglerod	 6000	 690
Kislorod	118,4	5,07

12 – ma’ruza. Nam havo.
Diagrammada quyidagi chiziqlar mavjud:
1) O‘zgarmas entalpiya chizig‘i (izoentalpiya) – (ordinata o‘qiga 45 burchak ostida joylashgan to‘g‘ri chiziq) i = const.
2) Namlik saqlami chizig‘i – d = const – absissa o‘qiga parallel.
3) t = const – to‘g‘ri chizig‘i.
4)  = const.
5) р_п – чизиги – havodagi suv bug‘ining parsial bosimini aniqlashga imkon beradi.




13-MAVZU. ICHKI YONUV DVIGATELLARI (IYOD)



1 -rasm Ichki yonuv dvigatelining sxemasi.

Gaz dvigatellari. Gaz dvigatellda gaz yonilg’i bilan havo truboproaod 1 va 2 lar bo’ylab aralashtirgich 4 ga kiradi.

2 -rasm. Gaz dvigatelining sxemasi.
Bu sikl 2 ta izoxoraviy (V=const) va 2 ta adiabatik jarayondan tashqil topgan. Otto siklini PV va TS koordinatlarda tasvirlaymiz.

3- rasm. Otto siklini PV va TS diagrammalari siklni tushuntirilishi. Porshen pastki o’lik nuqtadan yuqorigi o’lik nuqtaga qarab harakat o’zgarganda gaz 1-2 adiabitik jarayon bo’yicha siqiladi (PVk = const)

5 rasm Trinkler siklining PV va TS diagrammasi.



14.1-rasm. Bug’ turbinasining soplasi va ish g’ildiragi.



14.2. rasm. Bug’ning oqib chiqish jarayoni RV hisoblanadi.

GAZ TURBINALARI QURILMALARI VA ULARNING SIKLIDAGI TERMODINAMIK JARAYONLAR.
Gaz turbinasining tarkibiy qismi yonish kamerasi 6 yonish mahsuloti oqimidagi issiqlik energiyasini mexanik energiyaga aylantiruvchi gaz turbinasi 2, atmosfera havosini surib va siqib uzatuvchi kompressor 3, yoqilg’i nasosi 5 va bak 4, elektr gneratori 1, soplo 11, yonish kamerasi 9 va boshqa yordamchi qismlardan tashkil topgan.

14.3-rasm Yoqilg’i R=const bo’lganda yoqiladigan GTK ning sxemasi.
6- yoqilg’i trubasi, 7-forsunka, 8 - siqilgan havo trubasi, 10 - yonish mahsuli oqimini yunaltiruvchi apparati, 11 - gaz turbinasi kuraklari, 13- o’t o’ldirish svechasi.

14.4-rasm Issiqlik V=const(a) va P=const(b) bo’lganda uzatiladigan GTK siklidagi termodinamika jarayonlarning PV diagrammalari


15-MAVZU. KOMPRESSORLAR


PORSHENLI KOMPRESSORLAR.
Bir silindrli porshenli kompressor ichida porshen 2 harakatlanadigan silindr 1 dan iborat. Porshen shatun 3 vositasida krivoship 4 orqali kompressorning tirsakli vali 5 bilan birlashtirilgan va ilgarilanma- qaytma harajat qiladi.

15.1-rasm Bir tomonlama ishlaydigan bir silindrli kompressorning sxemasi.

15.2-rasm. Uch bosqichli kompressorning sxemasi va uning ish jarayonining RV - diagrammada tasvirlanishi.

L_1к = L_0,1 + L₁₂ + L_2п = - L_тех (15,1)

Bu yerda Ltex - kompressorning texnik ishi

15.4 - rasmda kampressorda gazning siqilishini haqiqiy indikatorli diagrammasi ko’rsatilgan.

15.4-rasm. Kompressorda gazning siqilishini haqiqiy indikatorli diagrammasi.


RATATSION KOMPRESSORLAR.
Bu kompressorlar ham porshenli kompressorlar kabi ish bo’shlig’i hajmining kamayishi printsipida ishlaydi. Rotatsion kompressorlar konstruktiv belgilariga ko’ra plastinali, aylanadigan rotorli, ikki rotorli kompressorlarga bo’linadi. 15.5 - rasmda plastinkali rotatsion kompressorning sxemasi ko’rsatilgan.

15.5-rasm. Rotasion kompressorning sxemasi.



1 - Rasm





2 – Rasm

Xozirgi vaqtda zamonaviy sovitish mashinalarida ishlatiladigan ish jismlari sifatida past haroratlarda oson qaynaydigan moddalar ishlatiladi. Eng ko’p ishlatiladigan sovitish agentlariga ammiak, karbonat angidrid, havo, freonlar kiradi. Quyida ba‘zi sovitish agentlarining termodinamik xarakteristikalarini keltiramiz:

1 – jadval

Sovitish agenti	Belgilanishi	Ximiyaviy formulasi	Molekulyar massasi	Normal bosimda qaynash harorati	Kritik harorati	Kritik bosim, bar	Qotish harorati
Suv	R 718	H2O	18,016	+100	374,15	221,1	+0,1
Ammiak	R 717	NH3	17,03	-33,3	132,4	118,9	-77,7
SO2 karbonat angidrid	R 744	CO2	44,01	-78,9	31,0	73,5	-56,6
Freon–11	R 11	CHFCl3	137,39	+23,7	198,0	43,7	-111,0
Freon–12	R 12	CHFCl2	120,92	-29,8	111,5	40,0	-155,0
Freon–22	R 22	CHF3Cl	86,48	-40,8	96,0	49,3	-160,0

Bu xildagi sovitish agentlari qaynayotganda issiqlik yutilishi sodir bo’ladi.

Sovitish mashinalari (qurilmalari) ish jismining turiga qarab ikkita asosiy guruxga bo’linadi:
1. Havoli (gazli) sovitish mashinalari (ish jismi–agent havo, bunda ish jismi o’z agregat holatini o’zgartirmaydi)
2. Bug’’li sovitish mashinalari: bunda xladoagent (ish jismi) sifatida past haroratlarda qaynaydigan moddalarning bug’laridan foydalaniladi.
Bug’li sovitish mashinalari o’z navbatida sarf qilinadigan energiyaning turiga asosan 2 xil guruxga bo’linadi:
1 gurux: 1) Bug’li–kompressorli sovitish mashinalari. (mexaniq energiya sarflanadi).

2) Bug’ – ejektorli – Sovitish mashinalari.

II – gurux: 4) (issiqlik energiyasi sarflari)
3) Absorbtsion sovitish mashinalari


Havoli kompressorli sovitish mashinasining
termodinamik tsikli





4 - rasm
1–sovitiladigan xona, B – bug’latgich, 2 – kompressor, 3 – kondensator (sovutgich), 4 – kengayish tsilindri (detander)



5 – rasm

bunda: Т₁ – Sovutilayotgan muhit harorati yoki kompressorga surilayotgan havo harorati;

Т₂ – Siqilgan havoning harorati.


Bug’li kompressorli sovutish qurilmasining tsikli.



6 – rasm.
Absorbtsion sovutish qurilmalari
SM – sovutiladigan muhit; B – bug’latgich; D – drossellash ventili;
А₁ – kipyatilnik (bug’ generatori); А₂ – absorber:
Н – nasos: к – kondensator;



7 – rasm.
Bug’ ejektorli sovitish qurilmasining sxemasi quyidagichadir:

8 – rasm.
1-reduktsion ventil, 2-bug’latgich, 3-bug’ ejektorining, aralashtirish kamerasi, 4-bug’ qozoni, 5-kondensator, 6-nasos.