Qo'shma gaplar. Sodda va qo'shma gaplar bilib oling

aytganlarini so‘zsiz bajargaysiz». (P. Qodirov) 

Bunday vaqtda ko‘chirma gap qo‘shtirnoq ichidan bosh harf bilan boshlanadi. Muallif gapi bilan ko‘chirma 

gapning uzilgan joyi vergul va tire bilan ajratiladi. Muallif gapidan so‘ng ko‘chirma gapning qolgan qismi 

nuqta va tire yoki vergul va tire bilan davom etadi. 

Uning sxemasi quyidagicha: 

«KG..., – MG, – KG».   Yoki: «KG , – MG, – KG» 

3. MG: «KG», MG. 

Qaynonasi  Bibixonim:  «Bu  in’omning  teran  ma’nosi  bor», —  dedi  sirg‘alarni  kelinining  qulog‘iga  taqib 

qo‘yar ekan. (P. Qodirov) 

Bunday  vaqtda  muallif  gapidan  so‘ng  ikki  nuqta  qo‘yiladi,  ko‘chirma  gap  qo‘shtirnoq  ichidan  bosh  harf 

bilan  boshlanadi.  Ko‘chirma  gap  oxiri  qo‘shtirnoq  bilan  yopiladi  va  muallif  gapining  davomi  ko‘chirma 

gapdan vergul va tire bilan ajratilgan holda kichik harf bilan boshlanadi. Uning sxemasi quyidagicha:  KG: 

«MG», – KG. 

Berilgan maqolning ma’nosini izohlang, uni ko‘chirma gapli qo‘shma gapga aylantiring. Unda muallif gapi 

keyin kelsin. 

Qayrag‘och qalin bo‘lsa, yomg‘ir o‘tmas, 

Og‘a-ini totuv bo‘lsa, xo‘rlik yetmas. 

mashq. Quyida berilgan ko‘chirma gaplarning tinish  belgilarini qo‘yib, ko‘chiring. 

   1.  Yo‘q  dedi  Matluba  ukamnikiga  boraman.  Sen  ham  yura  qol,  joyi  bemalol.  2.  Voy  opa,  qarang,  bir 

qarang dedi Nazmi shoxlari chiqibdi. 3. Boya nima deding dedi Sarvar uning pichingini tushunmaganday, 

— odamni isnodlarga qoldirasiz dedingmi? Men futbolni ko‘rmay shu gapingni o‘ylab o‘tirdim. 4. Eshikni 

yoping dedi Nafisa zarda bilan. 5. Тuhmatmi? Mana bu ham tuhmatmi? Matluba shunday deb sumkasidan 

xatni chiqarib uzatdi. 6. Bu ... Тursunali akamning xatlari-ku? Dedi Nafisa ajablanib. — Sizga kim berdi. 7. 

Agar ishonmasangiz, dedi Nafisa kundoshiga tik qarab, turmaga borib kelamiz. O‘zlaridan so‘raymiz.  (Т. 

Malik)  

---

29 

 

mashq.  Berilgan  mashqdan  ko‘chirma  va  muallif  gapini  aniqlang.  Har  bir  gapni  yozgandan  so‘ng  uning 

chizmasini chizing. 

    1. «Bor dadangga chop! — dedi shoshib-qishloqdan do‘stlaringiz keldi», — degin. 2. «Yur, bolam, senga 

bitta muzqaymoq olib beray!» — dedi to‘satdan. 3. A’zam aka oldin astoydil xafa bo‘ldi, keyin: «Ha, mayli, 

yo‘qqa  chora  ham  yo‘q-da!  —  dedi.  4.  Inobat  go‘yo  Ertayevning  gapini  eshitmaganday,  birinchi  unga 

yuzlanib: «Nega bunday deysiz, Umarov aka, – dedi sekin, — unisiyam kerak, bunisiyam». 5. «Bir jihatdan 

Inobatxon  haq,  Erkinjon»,  —  dedi  u  jiddiy.  6.  Ha,  o‘sha  kecha  Muyassar  uni  ayamadi:  «Axir  ...handalak 

bo‘lsayam...  Barchaning  mulki-yu  nega  buni  o‘ylamading?»  —  degan  gapni  takrorlayverib,  o‘lganning 

ustiga chiqib tepganday qildi. 7. Ertayev: «Mayli, mayli, buni keyin gaplashamiz», — dedi kulib. 8. Mashrab 

esa: «Bo‘lmasa, nima qilaylik?» — dedi titrab. 9. Yigitlarning oldiga savol-javob qog‘ozini surib qo‘yarkan, 

kulib dedi: «Marhamat tabarruk qo‘llarini qo‘ysinlar!»  (O. Yoqubov) 

mashq. Quyidagi ko‘chirma gaplarga muallif gapi  qo‘shib, ko‘chirma gaplar tuzing. Ko‘chirma gap muallif 

gapidan oldin, keyin, uning o‘rtasida va ikki tomonida kelsin. Тinish  belgilariga e’tibor bering. 

  1. «Aql pinhon hamda zohir olam u». (Jaloliddin Rumiy) 2. «Zakovat bilimning tarjimoni til». (A. Navoiy) 

3.  «Himmat  hamma  narsadan  yuqori  turadi.  Adl  binosi  hech  vaqt  vayron  bo‘lmaydi».  (Suqrot)  4.