QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili
Download 1.47 Mb. Pdf ko'rish
|
Qaraqalpaq tili. 10-klass (2017)
|
tabu hám evfemizmler. Qaraqalpaq tiliniń erterektegi bir
rawajlanıw dáwirinde turmıstıń qanday da sebeplerine baylanıslı anaw yaki mınaw sózdi aytıw qadaǵan etiwden payda bolǵan sózler de ushırasadı. Bunday sózler tabu sózleri dep ataladı. Adamlar dúnyanı tanıw dárejesiniń ele tómen waqıtlarında gey- para qubılıslardı durıs túsinbey, hátte, olardıń atların atawdan da qorqıp kelgen, sol zatlardı yamasa qubılıslardı atawǵa tıyım salǵan. Olardı basqasha ataw arqalı «káramatı bar», «ayrıqsha kúshke iye», «kiyeli», «gúna» degen jalǵan túsiniklerdiń qarmaǵına iliniwden ózlerin aman saqlap qalatuǵınday sezgen. Qaraqalpaq tilinde bunday tabu sózleri júdá kóp qollanıladı. Mısalı, kelinshek óziniń ómirlik joldasınıń atın aytıwdıń ornına biziń úydegi, bópeniń aǵası, al kúyewdiń anasın ene, qarındasın biykesh dep ataǵan bolsa, sol awıldaǵı atın aytıwǵa bolmaydı dep esaplaǵan adamlardı ekinshi bir adamǵa sóz etkende Qorazbekti Tawıqbek qaynaǵa, Orazalını Tutıqbek qaynaǵa dep ózlerinshe ataǵan. Sonday-aq, medicinanıń ele rawajlanbaǵan dáwirinde geypara awırıwlardı, «kóz tiyedi» dep esaplaǵan nárselerdi tuwrı aytpay, onı burıp ekinshi sóz benen aytıwǵa háreket etken. Mısalı, kóp waqıttan beri perzentli bolmay júrip, ullı bolsa, oǵan neli bolǵanın soraǵanlarǵa adamlardıń «Tuwmataylı boldım» — dep juwap qaytarǵan. Sonday-aq, kópshilik jaǵdaylarda tilde qanday da bolmasın bir zattı yamasa qubılıstı tuwrıdan tuwrı atamay, onı sıpayılıq penen, yaki jumsartıp ekinshi bir sóz benen bildiretuǵın bolǵan. Máselen, óldi degen sózdiń ornına «qaytıs boldı», «jan tapsırdı» sıyaqlı sózlerdi paydalansa, ashıwlanba dewdiń ornına «qızba», «ókpeleme», «kewlińe kelmesin» dep aytqan. 53 Usınday zattıń yaki qubılıstıń, sonday-aq hárekettiń tuwrıdan-tuwrı atalmastan, jumsartılıp, sıpayı túrde ekinshi sózler menen aytılıwı evfemizm dep ataladı. Evfemizmler kórkem shıǵarma leksikasınıń mánilik tásirlili- gin dóretiwde óz ornına iye. Olar arqalı avtorlıq teksttiń de, personajlar tiliniń de pikir obrazlılıǵı payda boladı. Download 1.47 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|