QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

Sorawlarǵa awızeki juwap beriń:
1. Til qalay payda bolǵan? Ol qanday zárúrlikten kelip shıqqan? 
2. Til óziniń rawajlanıwında qanday basqıshlarǵa iye boldı? 
3. Millet tilleri qalay payda boladı? 
4. Millet tilleri qaysı dáwirden baslap keń kólemde rawajlandı? 
5. Tildiń leksikası qanday jańa sózler menen tolıqtırıldı? 
6. Qaysı sózlerdiń qollanılıw órisi keńeydi?

---

6
Awızeki sóylew tili. Jámiyettegi adamlardiń bir-biri menen hár 
túrli jaǵdaylarǵa baylanıslı pikir alısıwları, kóp ǵana sóylesiwleri, 
kúndelikli turmıstaǵı óz ara qarım-qatnasları ádebiy tildiń awızeki 
sóylew túri arqalı iske asadı. Sonlıqtan da, adamlardıń bir-biri me-
nen awızeki túrde sóylesiwleri, yaǵnıy awızeki qarım-qatnas jasawı 
awızeki sóylew tili dep ataladı. 
Awızeki sóylew tili jazba ádebiy tilge qaraǵanda burın payda 
bolǵanlıǵı málim. Óytkeni, adamlar óz tiline tán jazıwına iye bol-
mastan burın da usı sóylew tili arqalı bir-biri menen pikir alısıp, 
qarım-qatnas jasap kelgen. Awızeki sóylew tili jazba ádebiy tilden 
ózine tán ózgeshelikler menen ajıralıp turadı. Awızeki sóylew tilinde, 
jazba til sıyaqlı, seslerdi tańbalaytuǵın shártli tańbalar, sonday-aq 
hár túrli intonaciyalıq belgiler kórinip turmaydı. Ondaǵı intonaciyalıq 
ózgeshelikler adamlardıń ishki emociyalıq sezimleri, hár túrli dawıs 
tolqını arqalı ańlatılıp turadı. Awızeki sóylew tilinde qarapayım sóz-
ler derlik kóp boladı, ayırım jaǵdaylarda dialektizmler de qollanılıwı 
múmkin. Awızeki sóylew tili, kóbinese dialog túrinde keledi. Óytkeni, 
óz ara sóylesiw kópshilik jaǵdaylarda soraw-juwap túrinde qollanıladı. 
Bulardan basqa sóylesiw barısındaǵı túrli mimikalıq háreketlerdiń 
qollanılıwı awızekı sóylew tili ushın tán boladı. Folklorlıq shıǵarmalar 
xalıq danalıǵın kórsetetuǵın awızeki sóylew tiliniń jetilisken joqarǵı 
forması boladı. 
Ol xalıqtıń áwladtan-áwladqa miyras etip qaldırǵan altın ǵáziynesi 
sıpatında awızeki ádebiyatı úlgileri bolıp tabıladı. 
Sóylew tili jazba ádebiy til menen tıǵız baylanıslı boladı. Óyt-
keni, ulıwma xalıqlıq awızeki sóylew tili ádebiy tildi rawajlandırıw-
shı tiykarǵı derektiń biri.