QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

59-shšnš®šw.
Sóz jasaw usılları arqalı ekinshi mánige iye bolǵan sózlerdi 
tabıń, olardıń qollanılıwına baha beriń. 
JAMANLÍQ ETPE JOLDASQA
Sál nársege háwliger,
Qızba bolma qaltıraq.
Kerek emes nársege,
Aralaspa, bol jıraq. 
Úlkenlerdi húrmetle,
Kórgen jerde sálem ber.
Álpayım bol kishipeyil,
Ósetuǵın bala der. 
Sózdi eki sóyleme,
Bir sózli bol turaqlı.
Ósek qospa sózińe,
Kessin meyli qulaqtı. 
Qaysı jerde bolsań da,
Jamanlıqqa qatnaspa.
Xalqıń ushın jandı ber,
Jamanlıq etpe joldasqa. 
(T. Seytmamutov). 
Túrlishe usıllar arqalı dóregen ekinshi mánili sózler stil-
lik jaqtan birdey emes. Olardıń birewi awızeki sóylew stiline, 
ekinshisi jazba, al úshinshi birewleri biytárep stillik qollanılıw 
uqıplılıǵına iye bolıp keledi. Máselen, qısıwmet, usıman, 
dáryadayın awızeki sóylew tájiriybesinde qollanılsa, kórsetpe, 
kórsetpelilik, tıǵızlıq, serippelilik, tilxat, ómirbayan, minnetleme, 
isbilermenlik usaǵan túrleri jazba stiller tarawına beyim, al 
jazıwshı, qalalıq, ushqır, júrgish usaǵan sózlerdegi -shı, -lıq, 
-qır, -gish qosımtaları bolsa biytárep stillik sıpatlamaǵa iye. 
60-shšnš®šw.
Kórkemlew quralları xızmetin atqarıwǵa sebepshi bolıp 
turǵan sóz jasawshı birliklerdi tabıń, olarǵa táriyipleme beriń. 

---

57
1. Táǵdir sherik bir deneniń janınday,
Qanım sherik bir júrektiń qanınday.
Dilimiz bir, tilimiz bir sayraǵan,
Bir duwtardıń jup esilgen tarınday. 
Túri uqsas quddı meniń ózimdey,
Birge tuwǵan egizektiń júzindey.
Ekisi hám Ózbekistan perzenti,
Bir gózzaldıń eki gáwhar kózindey. 
(T. Jumamuratov) 
2. Jamannan jaqsı at qalar ma,
Ushtı ǵoy talay monshaqlı moyın. 
(Sh. Seytov)
3. Aqılsızdıń tili bay, aqıllınıń qolı bay. 
(Naqıl)
61-shšnš®šw.
Sóz jasawshı qosımtalardıń qanday máni dóretip turǵanlıǵın 
anıqlań. Olar qanday stillik xızmet atqarıp tur? Sıpatlama beriń. 
1. Ayaǵı qara ǵarǵaday,
Bası qızıl almaday.
Moynı ala, tósi aq,
Ayqıshlanǵan torqaday.
Shubar jumsaq shapanı,
Kól menen teńiz mákanı.
Ǵarqıldap jazda kúledi,
Qısta uzaq saparı. 
(Úyrek) 
2. Ózi qayshı qulaqlı,
Terisi mamıq shumaqlı.
Setem alsa, hayt qoyǵan,
Mákanı joq turaqlı. 
(Qoyan) 

---

58
3. Qıyıq kózli,
Mamıq júnli,
Bota erinli,
Eshki quyrıqlı,
Belgisin basqa aytpayman,
Ósedi eken úy menen dúzde,
Tawıp alshı qáne?
(Qoyan)