QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

Dialektlik sózler. Tilimizde dialektlik sıpatqa iye bolǵan 
sózlerdi kóriwge boladı. Olar belgili bir aymaqlıq tarawında 
ǵana qollanıladı. Bunnan, álbette, anaw yaki mınaw dialektlik 
ayrıqshalıqlar menen sıpatlanatuǵın adamlardıń óz aldına 
bólek tili boladı degen pikir kelip shıqpaydı. Qaysı dialektti 
alıp qarasań da onıń xalıqlıq tiliniń qaramaǵında turǵanlıǵın 
kóreseń. Hárqanday tildegi dialektler bir-birinen ayırılatuǵın 
grammatikalıq qurılısına, sózlik qorına iye bola almaydı. Sebebi, 
olar, xalıq tiliniń shaqapshaları bolıp tabıladı. Izertlewler 
qaraqalpaq tilinde ulıwma bir-birinen ayrılatuǵın eki dialekt 
bar ekenligin kórsetedi. Xalıq sóylew tiline baylanıslı mate-
riallar tiykarında N. A. Baskakov qaraqalpaq tiliniń arqa-shıǵıs 
hám qubla-batıs dialektleri bar ekenligin anıqlaǵan bolsa, al, 
sońǵı izertlewlerge tiykarlana otırıp D. S. Nasırov eki dialekttiń 
aymaqlıq shegarasın belgilewge geypara ózgerisler engizdi hám 
olardı arqa hám qubla dialektler dep atadı. Eki dialekttiń 
hárqaysısınıń jeke ózine tán bolǵan, sol dialektlerdi quraytuǵın 
aymaqta jasawshı adamlardıń tilinde ushırasatuǵın, qollanıw 
órisi sol aymaq penen ǵana sheklengen sózler bar. Máselen, 
ádebiy tilde shelek sózi arqa dialektte sheker bolıp qollanıladı. 
Demek, usınday belgili bir aymaqta jasawshı xalıq sóylew 
tilinde ushırasatuǵın sózler dialektlik sózler dep ataladı. 
53-shšnš®šw.
Berilgen sózlerdi sáykes sıńarları menen sálıstırıp kóriń. 
Shólmek — sarqım, dáne — mútik, buzaw — ójek, shalbar — sım, 
baylanıs — alaqa, ólshewshi — shaytan, kemeniń bası — qaraqus, dá-
rek — derek, úlken — áydik, shanıshqı — qıyratpa. 
54-shšnš®šw.
Mısallardı kóshirip jazıń. Mánilerine, qollanılıw órisiniń 
shekleniw sebeplerin aytıń. 
Qullası, eki palwan jaǵaǵa qol salısqansha ǵawırlı basılmadı. Sa-
palaq qashpay gúresti.

---

52
Qońıratlı palwan Sapalaqtı ishten shalıp kórdi, sırttan shalıp kór-
di. Lekin há degende jıǵa almadı. Ekewi de halıqlap sharshadı. Bir-
bir kesa shay ishti. 
Sapalaq bul ret «há» dep qaraqulaqtay qıyǵırıp jiberdi hám pátli 
jambas urdı. Arjaqlı palwan jerden shańıraq boyı kóterildi. Izinshe 
jar qulaǵanday lars etti. Onı kiyizge orap alıp ketti. Sebebi, bir 
ayaǵı shorta sınǵan eken. (A. Xalmuratov)