QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

46-shšnš®šw.
Frazeologiyalıq sóz dizbeklerin tabıń. Olarǵa mánilik 
sıpatlama beriń. 

---

47
Aradan kúnler, aylar, jıllar ótti. Qaratawdıń tasınday awır 
uwayım-qayǵı basa basladı. Tamaǵım toq bolsa da, kewilim ash edi. 
Kórgen adamlarǵa kóz tigiw menen telmirip kúnim ótti. «Aynalayın 
qaraǵım» dep mańlayımnan sıypap sózlerdiń saǵı sındı. Onıń ústine 
Orazgúl jeńgey jedelli hayal edi. Ol óziniń aytqanınan qaytpaytuǵın 
ójet edi. Onıń «jini» men bolıp kórindim. Tursam tóbeme, otırsam 
ayaǵıma uratuǵın boldı. Shurt minez adamǵa jaǵınıw qıyın boldı. 
Orazgúlge jaǵınayın dep kúni-túni juwıraman. Suw da tasıyman, 
úydi de sıpırıp-sıyırıp tazalayman, sıyır menen baspaqqa, qoy menen 
eshkige ot ákelip salaman. Malxananı tazalayman, otınǵa da bara-
man, digirman da tartaman. Qullası, usı úydiń otı menen kirip, kúli 
menen shıǵaman. Sonda da kórgen kúnim jaman bolıp, qıyınshılıqtan 
qashıp qutılmadım. Qolım baylawlı, jolım beklewli bolıp kórindi. 
Kúnlerim awır boldı. «Sırtım pútin bolsa da ishim tútin» menen 
lawlap ketti. Basımdı tasqa urıwǵa dátim shıdamaydı. Asılıp óliwge 
jas ómirimdi qıymayman. Mine, usınday bolıp «ishkenim iriń, je-
genim jelim» bolıp kúnim óte berdi... 
(J. Aymurzaev) 
Frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń ózgeshe kóp tarqalǵan túri 
sıpatında naqıl-maqallar az sanlı tereń mánili stillik til quralları 
xızmetin atqarıwǵa uqıplı. Ásirese, olar awızeki sóylewde, 
kórkem shıǵarmalarda oy-pikirdiń tásirliligin dóretedi.
47-shšnš®šw. 
Naqıl-maqallardıń stillik ayırmashılıqların anıqlań. 
1. Bay menen bay quda bolsa, arasında jorǵa júredi, bay me-
nen jarlı quda bolsa, qaydan dus boldım dep zorǵa júredi degendey, 
tentek balamız kórpesine qaramay ayaǵın sozıp, arqasına qaramay 
bayǵa tiyer me! Baydıń jesirin alıp qashar ma?! Túsi kelispegenniń 
isi kelise me, alıp qashqan qızı suwǵa ketip, baydıń jarlıdan óshin 
alıwına bunday quba-qup keler me? 
2. Til menen jaqqa sóylesin dep sheshenlik beredi. Bas kesilse 
de, til kesilmeydi. Kúsh atasın tıńlamaydı. Ne qılıptı sonda! (K. S.) 
3. Ol aytqanımız durıs. Erjan da, Nigarxan da buǵan gúnalı 
emes. Eki jas qálese, kim kese turar. Biraq zamanımız bul tilekti 
tıńlamasa. Malı bardıń halı bar. Awzı qıysıq bolsa da, baydıń ulı 
sóylesin deydi, sheshe, biydi aǵayin dep maqtap otırsań ǵoy... (K. S.) 

---

48
48-shšnš®šw.
Qara háripler menen jazılǵan sóz hám sóz dizbeklerin 
mánilik jaqınlıǵına qaray, tómende berilgen frazeologiyalıq sóz dizbekleri 
menen awmastırıp kóshirip jazıń. Salıstırıń. 
1. Bolǵanı, men endi seniń menen qatnaspayman. 2. Bizler bi-
raz júrgennen keyin giyasız dalańlıqqa shıqtıq. 3. Azat baǵanaǵıdan 
keyin joq jerden ashıwlandı. 4. Bul jerden kóp uzamay keteyik. 5. 
Azat penen Gúljan ekewi demalıspada gúrrińlesip otır edi. 6. ilim 
degen qıyın, shıdamlı adamnıń qolınan keledi. 7. Paxta bayramı 
bolatuǵın jerge hámme jıynaldı. 8. Uzaqta ne bar, sharshap qalarsań, 
barmay-aq qoy, balam.