QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

41-shšnš®šw.
Qosıq qatarlarında paydalanılǵan gónergen sózlerdiń stillik 
ózgesheliklerine sıpatlama beriń. Sózliklerdi paydalanıń. 

---

44
1. Artıń jar, aldıńda márdikar,
Gúman ǵoy qaytıwıń aynalıp. 
(Sh. Seytov)
2. Qız-jigiti kiygen atlas, dárayı,
Baǵı-bostan gúl-gúl dóngen shırayı,
Qaraqalpaqstannıń Nókisten soń orayı,
Shadlıqtan shalqıǵan eli Shımbaydıń. 
(I. Yusupov) 
42-shšnš®šw.
Gónergen sózlerdiń qanday stillik jobada paydalanılǵanın 
anıqlań. 
1. Iyshanıń shıǵa bermesin, basqalar da bir nárseni abaylaytuǵın 
shıǵar, sóylesin, esiteyik. (K. S.) 
2. Dáryanıń arqasında dinniń orayı káramat penen qúdiretinen 
nan pisetuǵın jer dep túsinik qalǵanlıqtan xalıqtan úsir, pitir, kew-
sen, zakatların ózleri ákelip berip, bir mártebe pátiyasın alsa ózlerin 
hajıǵa barıp qaytqanday sezer edi. 
3. Nazarbaydıń qulaǵına bir sıńǵırlı esitildi. Ol sol jaqqa jalt qarap 
edi, awıldıń sırtındaǵı qudıq jaqtan iyninde suw qabaq, kishkene 
tar soqpaqta kiyatırǵan, óńirinde túrli túyme, shashaqları bar, óńir 
monshaq, xalqalı sırǵa, altın jalatqan háykel, jeńseli pashshayı kóylek 
ústinen mawıtı gúpi kiygen jańa túsken kelinshek kirdi.
4. Gúmis gúlmıyıqlar shaǵılısıp kúnge,
Qılqalı qızları toyǵa baratır.
Arbaǵa tiyilgen birbuwat gúldey, 
Qılqalı qızları toyǵa baratır. (T. S.) 
Al, sózlik quramdaǵı jańa sózler bolsa jańa uǵımlardıń 
atamaları sıpatında ádette siyrek qollanıladı. Olar kóbinese 
publicistikalıq hám ilimiy stiller tarawında arnawlı funkcionallıq 
xızmet atqarıp keledi. Mısalı: Til iliminde 2017—2021-jıllarda 
Ózbekistan Respublikasın rawajlandırıwdıń bes tiykarǵı baǵdarı 
boyınsha Háreketler strategiyası, sonıń ishinde, «Xalıq penen 
pikirlesiw hám insan mápleri» jılı mámleketlik baǵdarlamasında 
belgilengen waqıtlardıń orınlanıwı dodalanadı. («Erkin Qaraqal-
paqstan» gazetasınan) 

---

45
Bul mısalda ilimiy-publicistikalıq bayanlamanıń talabına 
qaray sáykes uǵımlardıń atamaları retinde ilaj, Háreketler 
strategiyası, xalıq penen pikirlesiw, mámleketlik baǵdarlaması, 
insan mápleri túrindegi dara hám qospa terminler arnawlı 
jaǵdayda qollanılǵan. Olar qaraqalpaq tiliniń sózlik quramındaǵı 
jańa túsiniklerdi ańlatatuǵın sózlerden ibarat. 
Jańa sózler, ádette, ilimiy-texnikalıq terminler yamasa kásip-
lik jańa atamalar túrinde ushırasadı. 
Jańa sózler kórkem ádebiyatta súwretlenetuǵın waqıyanıń 
dál kórinisin táriyiplew maqsetinde, sonday-aq, ózgeshe máni 
júklew arqalı sóz obrazlılıǵın payda etiw ushın da qollanılıwı 
múmkin. 
43-shšnš®šw.
Kóshirip jazıń. Gáplerde jańa sózlerdiń qollanılıwına 
sıpatlama beriń. 
1. Ionlar arasındaǵı ximiyalıq baylanıs ionlıq baylanıs dep ataladı. 
Ionlıq baylanıs hár qıylı zaryadlanǵan deneler sıyaqlı ionlardıń bir-
birine tartılıwına alıp keledi. Ionlıq baylanıs ózleriniń ximiyalıq 
tábiyatı jaǵınan bir-birinen ádewir ayırmashılıqqa iye bolǵan ximiyalıq 
elementlerdiń, atap aytqanda, metallardıń tipli emesler menen birigiwi 
nátiyjesinde payda boladı. («Organikalıq emes ximiya» sabaqlıǵınan).