QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

bawırım, qayda júrseń de aman bol!
3. Qaladan shıraylı dasturqan satıp aldım. Házir hámmeniń de 
dasturqanı mol, tamaǵı toq. 
4. Kóz — adamnıń sham - shıraǵı. Kóz kózge tússe barlıǵı da umıt 
bolıp ketedi. 
5. Ana balasın saǵınǵan eken, kóriwden qushaǵın asha juwırdı. 
Jer qushaǵı misli jupar kibi ańqıydı, 
Usındayda oy keledi hár qıylı. (Ǵ. S.)
35-shšnš®šw.
Kóshirip jazıń. Berilgen gáplerdiń mánilik ózgesheliklerin 
salıstırıń. 
1. Toyǵa barsań burın bar, burın barsań orın bar. (Naqıl)
2. Ottı gewleme óshirerseń, qońsını gewleme kóshirerseń. (Naqıl) 
Bul ottı qızıl sıyır ushın saqlap qoyıppan, aldımız qıs. 
3. Kóriń, 
kóriń 
mine 
qara, 
Anaw — awıl, 
mınaw — qala, 
Anaw — mektep, mınaw — bala. Bular biziń aytshı nemiz? (M. D.) 
Kóz ushında qara kórindi. (M. D.) 
4. Tal tús. Shıjǵırǵan ıssı da janımızǵa tiyip baratır. Qızıq tús, 
aytsam, kúlkiń keledi. Alma pis, awzıma tús dep jata bermeyik, 
ilajın isleyik. 
Qaraqalpaq tiliniń sózlik quramındaǵı kópshilik sózlerge 
kóp mánilik tán. Kóp mánilik tildiń baylıǵın kórsetedi. Ol 
ádebiy tildiń pútkil rawajlanıwınıń barısında payda bolǵan 
hám qáliplesken, xalıqtıń sanasına sińip, ámeliy dástúrge 
aylanǵan ólshem sıpatında ulıwmalıq túrde alınǵan. Tilimizdiń 
qaysı barımǵa da bara alıwında, sheksizliginde, oy-pikirimizdi 
tıńlawshıǵa sáykes sóylew sharayatına, sóylewdiń mazmunı 
menen maqsetine qaray anıq jetkeriwde sózdiń kóp mániligi 
tiykarǵı orındı iyeleydi. 
Sózdiń dáslep bir mánide payda bolatuǵınlıǵı belgili. 
Adamlardıń kúndelikli tilden paydalanıw tájiriybesinde bir 
zat ataması menen ekinshi bir zattı qanday da bir uqsaslıǵı 
tiykarında qayta atawdan sózdiń awısqan mánileri dóreydi. 

---

40
Olar qosımsha mániler. Qosımsha mánilerde, ádette, stillik 
ózgeshelik, obrazlılıq bar. Olar metaforalıq, metonimiyalıq, 
sonday-aq, sinekdoxalıq awısqan mánilerden ibarat. Sonlıqtan 
sóylew jaǵdayında gáptiń anıqlıǵı, tásirsheńligi ushın awısqan 
mánilerden jiyi paydalanamız. Bul olardıń stillik ózgesheligin 
quraydı. Máselen, birinshi perzent, dáslepki perzent, tuńǵısh 
perzent sóz dizbeklerindegi birinshi, dáslepki, tuńǵısh sózleriniń 
mánileri bir-birine jaqın, degen menen tuńǵısh ózgeshe máni 
ótkirligine iye. Óytkeni, tuńǵısh awısqan mánide. Bul usı sózdi 
qollanıwdaǵı stillik ózgesheligi. 
Sózdiń kóp mániligi, ásirese, kórkem ádebiyatta, publicisti-
kada stillik maqsette jiyi paydalanadı.