QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili
Download 1.47 Mb. Pdf ko'rish
|
Qaraqalpaq tili. 10-klass (2017)
- Bu sahifa navigatsiya:
- § 11. SINONIMLER, ANTONIMLERDI| QOLLANÍLÍWÍ 25-shšnš®šw.
|
24-shšnš®šw.
Gáplerde sózlerdiń qollanılıwına baylanıslı kemshiliklerdi anıqlap, dúzetiń. DUZ HAQQÍNDA ÁPSANA Ertedegi bir zamanlarda jerde duz bar bolsa da, adamlar onıń paydasın bile almay awqatların duzsız jep otırǵan eken. Duzdıń dáslep tabılǵanlıǵı haqqında xalıq arasında mınaday ańız bar. Bir ańshı ań qurıp júrip, harıǵannan soń bir jerge barıp ot jaǵıp, ańnıń góshin tuwrap, iske ótkerip kabab etip jemekshi bolıptı. Ańshınıń sol otırǵan ornı duzdıń káni eken. Isten tartıp alǵan bir bólek gósh jerge túsip ketedi. Taslap jiberiwge kózi qıymay, onı qay- tadan qolına alıp awzına salsa, góshtiń mazasınıń ózgergenin ańlaptı. Buǵan hayran qalıp taǵı bir bólek gósh alıp, ózi jerge basıp awzına salsa onnan da mazalı bolıptı. Ańshı bul jerde bir qásiyettiń bar ekenin bilip, qalǵan kababın duzlap jep aladı da, duzdıń taza jerinen dorbasına salıp, úyine alıp kelipti. Dáslep sınap kórip, kem-kem qazanǵa da sala baslaptı. Duzdı qanday taǵamǵa paydalansa da mazalı bola beripti. Soń xalıqqa jayılıp, xalıq duzdı qollanıp, mazalı awqat jeytuǵın bolǵan eken. 3 — Qaraqalpaq tili, 10-kl. 34 § 11. SINONIMLER, ANTONIMLERDI| QOLLANÍLÍWÍ 25-shšnš®šw. Oqıń. Mánileri bir-birine jaqın sózlerdi tabıń. Olar qanday ayırmashılıqqa iye ekenligin anıqlań. 1. Miriwbetlik elge qanday jarasıq, Awılına qonaq barsa, talasıp. Úylerine úsh kún miyman kelmese, Jigitleri turar jolǵa qarasıp. (T. Jumamuratov) 2. Kimse qaza taptı, jannan ayırıldı, Kimse gedey boldı, maldan ayırıldı, Kimse kózi suńqarınan ayırıldı, Basıńa awır is tústi, Bozataw. (Ájiniyaz) Sózlik quramında túbirleri basqa, mánileri bir-birine jaqın sózler oǵada kóp. Máselen, sulıw sóziniń mánisine jaqın shıraylı, sımbatlı, gózzal usaǵan túrleri bar. Sóylewshi bayanlap atırǵan pikirdiń anıqlıǵın, dálligin jetkeriw maqsetinde olardıń ishinen gáptegi pikirdiń maqsetine qaray keregin tańlap paydalanadı. Aytayıq, sulıw qız, sulıw jigit, sımbatlı qız, sımbatlı jigit, gózzal qız dep aytıw múmkin, al gózzal jigit túrinde qollanılmaydı. Demek, mánileri bir-birine jaqın bolǵanı menen, olardıń hárqaysısınıń paydalanılatuǵın ornı bar eken. Sózlik quramdaǵı usınday mániles sózlerdi sinonimler dep ataymız. Olardıń túrli jaǵdayda pikirge, mazmunǵa, maqsetke say qollanılıw uqıplılıǵı stillik ózgesheligin quraydı. Awızeki hám jazba túrdegi bayan etilgen oy-pikirge sóylew- shi menen jazıwshınıń qanday qatnasta ekenligin ańlatıwda da sinonimler úlken áhmiyetke iye. Máselen, joqarıdaǵı «Boza- taw» poemasınan alınǵan qatarlardaǵı «qaza taptı» — «jannan ayırıldı» sinonimlerin «óldi» degen sıńarı menen salıstırsań, shayırdıń bayanlamaqshı bolǵan waqıyaǵa ashınarlı qatnası, se- zimleri anıq seziledi. Demek, avtor kerekli orında sinonimlerdiń stillik múmkinshiliklerinen durıs paydalanǵan. 35 Al, birinshi kuplette qonaq, miyman sózleri bir uǵımdı bildiriwine qaramastan, ózgeshe mánili eki sózdey bolıp tur. Eger olardıń ekewin de ya qonaq, ya miyman sózi menen awmastırǵanda, orınsız qaytalaw boladı hám usıǵan baylanıslı stillik qolaysızlıq seziler edi. Download 1.47 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|