QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

Frazeologiyalıq sóz dizbekleri: ala jip kesisemen, júzińdi kórmey-
men, qabaǵı qarıs jabıldı, ókshe kótereyik, miyzan taqır, áńgime 
dúkán qurıp atır edi, iyne menen qudıq qazǵanday, iyt ólgen jerde, 
tayda tuyaq qalmay. 
49-shšnš®šw.
«Kiyiktiń eki ılaǵı» poemasınan alınǵan tómendegi qatar-
larda frazeologiyalıq sóz dizbeklerine mánilik táriyipleme beriń. 
1. Qasekeń keler jalaqlap,
Qızıl tili jalańlap,
Oynaqshıǵan kózleri,
Ílaqlarǵa qarap tap. 
Ílaq sonda zıp berdi,
Qasqır da dárhal táp berdi,
Qalpallaw qawıp sanınan
Kiyikke tisin ótkerdi... 
2. Ishinde bir ılaq tur,
Samsaz bolıp qarap tur,
Eki kózi girtiyip
Jas sorǵalap jılap tur. 
Tigilisip qaraydı,
Birin-biri jalaydı,
Quw súyegi qalsa da,
Kózleri júdá shıraylı. 

---

49
Poetikalıq shıǵarmalarda frazeologiyalıq sóz dizbekleri 
qurılısı jaǵınan ózgertilip te qollanılıwı múmkin. Bul avtordıń 
olardıń paydalanıwdaǵı jeke stillik uqıplılıǵına baylanıslı. 
50-shšnš®šw.
Oqıń. Frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń ne ushın hám qa-
lay ózgertilip paydalanılǵanın anıqlań. 
1. Menmenlikten zawal taptım,
Kemlikten kámal taptım, 
Zalım sózin ǵawal taptım,
Íqrarın ol bilgen emes. 
Aǵa begler, sırtım pútin,
Ishim janıp boldı tútin,
Asırıp zalımlar háddin,
Heshbir ráhim qılǵan emes. 
(Berdaq) 
2. Xalqım dana desem bolar,
Naqıl etken bile-bile. 
Sóyley-sóyley sheshen bolar,
Kósem bolar kóre-kóre. 
(I. Yusupov) 
§ 15. TERMINLER HÁM KÁSIPKE BAYLANÍSLÍ KÁSIP 
ÓNER LEKSIKASÍNÍ| STILLIK QOLLANÍLÍWÍ
Turmısta kásiplik tarawlar kóp. Hárqanday kásip sol tarawǵa 
tán kásiplik atamalarǵa iye. Olardıń barlıǵı da sózlik quramınıń 
baylıǵın támiyin etedi. Kásipke baylanıslı sózler ulıwma kóp-
shilikke tanımalı da, sonıń menen birge, ulıwma kópshilikke 
tanıs emes, tek ǵana sol kásip penen shuǵıllanıwshı adam-
lar ushın tanımalılıqqa iye bolıp ta keliwi múmkin. Máse-
len, diyqanshılıq isleri tarawında qıytaq, gúlshe usaǵan egislik 
jerlerdiń kólemlik ózgesheliklerin ańlatatuǵın sózler ushırasadı. 
Qurılıs kásibi tarawında sol kásip tarawında belgili uǵımlardıń 
atamaları retinde qollanılatuǵın sózler bar. 
4 — Qaraqalpaq tili, 10-kl.

---

50
Kásipke baylanıslı sózler awızeki pikir alısıw jaǵdayında 
da, jazba qatnas jaǵdayında da oy-pikirdiń maqseti hám 
mazmunına qaray jiyi qollanıla beredi. Máselen, keste, kúndelik 
sózleri mektep turmısında keńnen paydalanıladı.