QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

§ 18. BAZÍBIR SEPLIK QOSÍMTALARÍNŠ| STILLIK 
QOLLANÍLÍWÍ
Seplik qosımtaları gápte sózlerdi grammatikalıq jaqtan 
baylanıstırıw menen bir qatarda oy-pikirdiń maqsetine, 
mazmunına, bayanlaw jaǵdayına sáykes stillik xızmet atqarıw 
uqıplılıǵına da iye bolıp keledi. Olardıń sol talaplarǵa baylanıslı 
qollanılıw ólshemleri sóylew tájiriybesinde qáliplesken. Máse-
len, Xalayıq, sabır qılıńlar! degen gáptegi xalayıq atlıq sózi 
ataw sepliginde turıp, oy-pikirdiń kimge qaratılǵanın ańlatadı, 
ayrıqsha mazmun, dawıs tolqını arqalı pútin gápte bayanlanıwshı 
oy-pikirge ótkirlik beriwde, oy-pikirdiń baǵdarlılıǵın ańlatıwda 
stillik xızmet atqarıp tur. Hátteki, ataw sepligindegi atlıq sóz 
sáykes tekstlerde pútin bir tamamlanǵan oydı ańlatıw múm-
kinshiliklerine de iye. Bunday ataw sepligindegi atlıq sózden 

---

62
turatuǵın ataw gáp sáykes sinonimlik sıńarına qaraǵanda tá-
sirligi jaǵınan ádewir kúshli seziledi. Tún. Dógerekte hesh 
nárse kórinbeydi. 
Stillik xızmet atqarıw barlıq seplik formalarına tán. Solay 
da, seplik formalarınıń ishinde iyelik, barıs, tabıs seplikleri, 
birde ashıq, birde jasırın túrinde qollanılıwı, sonday-aq, sep-
lik formasın basqa sóz benen awmastırıp qollanıw jaǵdayları 
boyınsha ayırılıp turadı: awıl kelbeti — awıldıń kelbeti, mektep 
dógeregi — mekteptiń dógeregi, xat jazıw — xattı jazıw, tuqım 
sebiw — tuqımdı sebiw, jońıshqa orıw — jońıshqanı orıw, oqıwǵa 
keldim — oqıw ushın keldim hám t.b. 
Bul jerde «mektep dógeregi» degende ulıwma mektep 
ańlatılsa, mekteptiń dógeregi degende dál máni, yaǵnıy, 
mekteptiń dógeregi túsiniledi. Xat — xattı, tuqım — tuqımdı, 
jońıshqa — jońıshqanı sózlerinde de sepliktiń ashıq hám jasırın 
jalǵanıw jaǵdayına baylanıslı sonday stillik ózgeshelik seziledi. 
68-shšnš®šw.
Qara háripler menen jazılǵan atlıq sózlerdiń qaysı sep-
likte ekenligin, seplik formalarınıń qanday mánilik belgilerdi tuwdırıp 
turǵanlıǵın anıqlań. 
1. Gúz. Tereklerdiń japıraqları túse basladı. Bazıbir terek japıraq-