QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

81-shšnš®šw.
Kerekli jerinde sáykes almasıq sózleri menen almastırıp 
yamasa túsirip kóshirip jazıń. Nege almastırǵanıńızdı yaki túsirip 
qaldırǵanıńızdı túsindiriń. 
1. — Atıń kim?
— Ákeńniń atı-she?
— Ákeń qayda?
— Ákeń ne xızmet atqaradı?
— Apań qayda isleydi?
— Apań kim bolıp isleydi?
— Óziń qaerde oqıysań?
2. — Balam, qayda barasań?
— Men mektepke baraman. 
— Kesh bolǵanda onda ne bar?
— Bizlerdiń jıynalısımız bar. 
— Qanday jıynalıs?
— Ol bayramǵa arnalǵan jıynalıs. 
— Sen qaysı waqıtta qaytasań?
— Men kesh qaytaman. 
— Sen nege kesh qaytasań?
— Jıynalıstan soń oyın-zawıq boladı. 
3. Orazbaydıń aǵası kóp jıllardan beri muǵallim bolıp isleydi. 
Orazbaydıń aǵasın tájiriybeli ustaz bolǵanı ushın hámme sıylaydı. 
Al meniń aǵam — diyqan. Meniń aǵam da úlken húrmetke iye. 
82-shšnš®šw.
Qanday stillik ózgesheligi bar ekenligin anıqlań. 
1. Ata, sen arraǵıraq otırasań ba? Ata, siz arraǵıraq otırasız ba? 
Men usı seni bir jerde kórgenge usayman. Men sizdi bir jerde kór-
genge usayman. Húrmetli aqsaqal, sizdi jaslarǵa ǵamxor sıpatında 
tanıymız. 
2. Belli elseń óziń seniń, 
Kópti kórgen kóziń seniń. (I. Yusupov)
3. Bul tóbeniń óz knyazi, óz begi,
Kim qábirde únsizlikke tózbedi. (Sh. Seytov)

---

73
4. Kóriń, kóriń, mine qarań,
Ana awıl, mınaw awıl,
Anaw mektep, mınaw bala,
Bular biziń aytshı nemiz? (M. Dáribaev)
5. Sen jetim qız ediń, sen shorı ediń,
Biraq awılımızdıń sáni boldıń sen. (I. Yusupov)
§ 21. FEYIL SÓZLERDI| QOLLANÍLÍWÍNDAǴÍ 
STILLIK AYÍRMASHÍLÍQLAR
83-shšnš®šw.
Feyil sózlerdiń qaysı formada, qanday mánilerde qollanılıp 
turǵanlıǵın aytıp beriń. 
1. Ataqlı ilimpaz Ivan Vladimirovich Michurin pútkil ómirin 
baǵshılıqtı rawajlandırıwǵa arnadı. Ol óziniń kúshin, miynetin sol 
ushın ayamay jumsadı. Ivan Vladimirovich Michurin elimizdiń barlıq 
jerin baǵqa bólewdi árman etti. Kóp isledi, kóp izledi. Aqırında, 
miywelerdiń eń jaqsı sortların taptı. Ol miynetiniń járdemi menen 
ataqlı ilimpaz degen húrmetli ataqqa iye boldı. 
Eger hárbir oqıwshı mektebiniń, úyiniń qaptalına miywe aǵashların 
ekse, olardı jaqsı tárbiyalasa, onda ol Michurinniń ármanın iske 
asırıwǵa járdemlesedi. Sonda biziń elimizdiń turmısın jaqsılawǵa 
úlken járdem etedi. Ol olardıń jaqsı dem alıwında ájayıp payda 
keltiredi. Onnan qalsa, awıldıń, qalanıń kórki qanday sulıw bolar 
edi!
2. Shabar bolsań, arǵımaqtay arqıra,
Ushar bolsań, suńqarday ush sharq ura. (I. Yusupov)
3. Ne ekseń, sonı orasań. (Naqıl.)
4. Biziń awılımızdıń adamları hadal miynet etip atır. Olar bıyılǵı 
jıldıń mol zúráátine tiykar salmaqta. 
Feyil sózlerdiń quramı, túrleri tilimizde qansha bay hám 
qospalı bolsa, kúndelikli pikir alısıw tájiriybesinde olardıń 
mánilik hám stillik jaqtan qollanıwı da keń hám hár túrli 

---

74
bolıp keledi. Aytayıq, úndemew — til qatpaw — tımsırayıw, islep 
atır — islemekte, bardı — barıptı usaǵan feyil sózlerdiń bir toparı 
mániler arasında da, sáykes jaǵdayda tańlap qollanılıwı jaǵınan 
da parıq qıladı. Óytkeni, úndemew, til qatpaw yamasa tımsırayıw 
emes, birindegi qosımsha mánilik boyaw ekinshi-sinde joq, 
birewi bir stil tarawına beyim bolsa, ekinshisi stil tarawında 
jiyi qollanılıw múmkinshiligine iye. Máselen, islep atır biytárep 
stillik sıpatlamada bolsa, islemekte kóbinese publicistikada jiyi 
qollanıladı. Al, bardı, barıptı arasında da mánilik ayırmashılıq 
bar. Onıń ústine barmadı túrindegi bolımsızlıq máni stillik 
jaqtan barmadı, barǵan joq, barǵan emes bolıp ta aytıla beredi. 
Bul sóylewshiniń pikirge qatnasına baylanıslı. 
Awızeki sóylew stiline, jazba stildiń túrli tarawlarına beyim 
feyil sózleri, feyil formalı, sonday-aq stillik jaqtan biytárep, 
túrli tarawlarda jiyi qollanıla beretuǵın feyil sózleri menen túr-
leri tilge tán. Olar sol stillik ózgesheliklerge iye feyil sózler 
menen feyil formalarınıń tiykarın quraydı.