QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

100-shšnš®šw.
Oqıń. Berilgen gáplerdiń stillik ózgesheligin aytıp beriń. 
WAQÍT QÁDIRI
Altınnan qádirli, gáwhardan qımbatlı nárse waqıt bolıp esaplanadı. 
Aǵıp ótken suwdı qaytarıp bolmaǵanınday ótip ketken waqıttı da 
qaytarıp bolmaydı. Sonıń ushın bir sekund waqıttı biykar ótkermesten 
paydalı is etip qalıw kerek. Waqıttıń qádirine jetiwde onıń hárbir 
minutınan únemli hám aqıllılıq penen paydalanıwda gáp kóp. 
Áyyemnen qalǵan mınaday áńgime bar. Kúnlerdiń birinde 
turmıstıń kóp oylı-bálentin kórgen kekse bir danıshpannan soraptı: 
«Siz teberik, ullı jastasız, turmısta jaqsını da jamandı da kórdińiz. 
Aytıńız, siz bul jarıq dúnyaǵa kelip, neni arttırdıńız, neni joǵalttıńız?» 
Danıshpan oylanıp turıp, bılay juwap beripti: — «Men bul 
dúnyadan kóp nárseni kórdim. Kóp nárseni taptım da joǵalttım da. 
Men kóp mal-dúnyaǵa iye boldım, kóp mal-dúnyanı joǵalttım. Biraq 
bul dáwletimdi joǵaltqanım ushın onshelli kúyinbeymen. Sebebi, bul 
baylıqtı ózim tapqan edim, ózim joq ettim. Qala berse, eger men 
hadal miynet etsem, jáne baylıq tabıwım qıyın emes — degen qıyal 
hámiyshe táselle beredi. Men dúnyaǵa kelip, azlı-kópli hámellerge 
eristim. Olardıń kópshiligin joq ettim de. Biraq men dúnyaǵa 
kelip, sonday bir biybaha ǵáziynemdi joǵalttım, bunıń ushın ózimdi 

---

84
heshqashan keshire almayman. Bul — meniń bosqa ótken waqıtlarım, 
biykar ótken kúnlerim, biyhuwda ısırap bolǵan aylarım. Qullası, 
ómirimniń biykar ótken bólegi».
Dana xalqımızdıń «Waqıttıń qádirine jet», «Waqtıń ketti — baxtıń 
ketti» degeni mine usı bolsa kerek. 
§ 24. BIRGELKILI AǴZALARDÍ| QOLLANÍLÍW 
AYÍRMASHÍLÍǴÍ 
101-shšnš®šw.
Kóshirip jazıń. Gáplerde birgelkili aǵzalardı tabıń. Stillik 
ózgesheligin aytıp beriń. 
1. Ata-babam er bolǵan, asaw bolǵan,
Tariyxtıń arbasına kósher bolǵan.
Baqırıp sóylespese esitpegen,
Kóńil kúyin aqtarǵan qosıq penen. (T. Mátmuratov). 
2. Esmurzanıń shırqıraǵan sesti shıqtı. Onı da urıp atırǵan eken 
dep, shıdamay qasına bardım, qolıma kóterdim, qushaǵıma qıstım, 
jıladım. Meniń jılaǵanımdı kórip Mátniyaz da, Esmurza da eńirep 
jılap jiberdi. (J. Aymurzaev). 
Gáptiń birgelkili aǵzaları tek sintaksislik aǵzalar, gáp 
aǵzaları ǵana emes, sonıń menen birge oy-pikirge qanday da 
bir qosımsha mánilik boyaw, stillik ózgeshelik beretuǵın qural-
lar xızmetin de atqaradı. Máselen: «Bul ádiwli isti orınlap 
shıǵıwda meniń de, seniń de, onıń da úlken úlesi bar» degen 
gáp birgelkili baslawıshlar arqalı oy-pikir, birinshiden, sáykes 
ótkirlikke iye bolıp tur, ekinshiden, sol iske qatnasıwshılar 
ayrıqsha belgilengen, úshinshiden, pikir soǵan sáykes aytılıw 
ózgesheligi, -da dánekeri arqalı mánilik kúsheytiwge iye 
bolǵan. Demek, birgelkili aǵzalar til arqalı qatnas jaǵdayında 
belgili bir oy-pikirdi ańlatıwǵa qatnasıp qoymastan, sonıń me-
nen birge onıń dálilligin, tásirliligin, obrazlılıǵın payda etiwshi 
stillik qural xızmetin de atqarıwǵa sebepshi boladı eken.