81
1. Maǵan bul kitap unamaydı. Unamaydı maǵan bul kitap. Bul
kitap unamaydı maǵan. 2. Dúnyada da sonday ájayıp adam boladı
eken. Sonday ájayıp adam boladı eken dúnyada da. Dúnyada da
adam boladı eken sonday ájayıp. Boladı eken sonday ájayıp adam
dúnyada da. 3. Bul kitap qızıq. Bul qızıq kitap. Qızıq kitap — bul.
Ádette, gáp aǵzaları bir-biri menen oy-pikir dógereginde
ádebiy tildiń talaplarına sáykes sintaksislik baylanısqa túsedi.
Bul jaǵday gáp aǵzalarınıń ornalasıwın, orın tártibin
payda
etedi. Aytayıq, baslawısh gáptiń basında, bayanlawısh kóbinese
gáptiń aqırında, anıqlawısh ózi qatnasatuǵın sózdiń aldında
keledi. Usı kózqarastan, gápte sózlerdiń orın tártibi
sintaksis-
lik áhmiyetke iye. Bılayınsha
aytqanda, gápte sózlerdiń orın
tártibi gáp aǵzaları arasındaǵı sintaksislik qatnastı
bildiriw-
shi til qurallarınıń biri bolıp tabıladı. Sonıń
menen birge,
sózlerdiń orın tártibi stillik xızmet atqaradı. Onı
inversiya
dep ataydı. Inversiya gápte sózlerdiń orın tártibiniń ózgeriwi
arqalı iske asadı. Bul arqalı anaw yaki mınaw gáp aǵzasına
orın tártibiniń almasıwı arqalı qosımsha mánilik hám kórkem-
lik boyaw júgi júklenedi, ya mınaw gáp aǵzası
ekspressivlik
xızmet atqarıwǵa sebepshi boladı. Mısalı: Bul oyın maǵan
unamadı. Unamadı maǵan bul oyın. Bul jerde baslawıshtıń
ornına qaray oǵan ayrıqsha máni, mánilik júk ayrıqsha
belgi-
lenip tur. Gáptegi sózlerdiń bunday ornalasıw tártibi kóbinese
awızeki sóylewde, publicistikada hám kórkemlew qurallarınıń
biri retinde paydalanıladı. Kórkem sóz sheberi inversiyadan,
ásirese, poeziyada keń paydalanadı.
Do'stlaringiz bilan baham: 
