Quramalı úsh bόlimli forma Ulıwma plan. Kontrasttıń áhmiyeti

Quramalı úsh bólekli formanıń kirisiwi hám kodasi

Quramalı úsh bólekli forma kirisiwi tez-tez ushırasıp turadı. Onıń kólemi 1—2 taktdan rawajlantirilǵan strukturalarǵa shekem jetedi (q. Shopen. As-dur polonezi). Tema kirisiwleri kóbinese shet bólimler menen, geyde bolsa forma triosi menen baylanıslı boladı. Mine sonday túrleslikke qaramastan, olar (vokal nama daǵı ayırım jaǵdaylardan tısqarı ) hesh qashan forma tiykarǵı bóleginiń qanday da tolıq aytılǵan tolıq úzindini ańlata almaǵan. Tema tárepten ǵárezsiz bolǵan kirisiwler de ushırasıp turadı. Kirisiwler geyde repriza aldından tákirarlanadı.Quramalı úsh bólekli formaǵa kóbinese koda kelip qosıladı. Bunnan tısqarı, reprizalı tákirarlaw tamam bolǵandan keyin baslanatuǵın struktura koda dep ataladı. Strukturanıń — Soda — dep atalatuǵın atı geyde nota teksti ústine jazıp qóyıladı. Ásirese, repriza jazıwda bayanlainastan, tek Da Capo belgisi menen kórsetip qoyılǵan jaǵdaylarda kóbinese sonday etiledi. Bul ańlatpaǵa : e po1 coda sózleri qosıp qoyıladı, keyin jańa juwmaqlawshı struktura baslanǵan orınnıń ózine" Coda sόzi jazıp qoyıladı.

Joqarıda aytıp ótilgen sıyaqlı, koda quramalı úsh bόlimli formada júdá kóp ushraydı. Taǵı bunıń ústine geyde ol keń dárejede rawajlanǵan halda keledi. Kodanıń ulıwma wazıypası miynettiń tiykarǵı tonallıǵın atap ótiwden ibarat esaplanadi. Bunda pútkil forma tema materialın kontrast halǵa keltiretuǵın belgili ulıwmalasqandı payda etiw jáne de áhmiyetlilew áhmiyetke iye boladı. Onıń ushın arnawlı bir usıllar bar.

Eger tema tárepten koda geyde ǵárezsiz halda kelse de,biraq baribir onıń forma daǵı bir yamasa barlıq bólimler menen uqsaslıǵı tipik hádiyse bolıp tabıladı.

1) Bazıda koda shet bólimler materialında dúziledi. Bunday struktura pútkil forma temasınıń ulıwmalasqanın bermeydi, onıń basqa tárepten, bir temanı, júdá bolmaǵanda tiykarǵı temanı ózgeshe bir planda, bir ǵana tárepin kórsetedi (q. Bet-xoven. Sonata, or. 31, № 3, Menuet).

2) Orta bólim materialında dúzilgen koda kóbinese temasın tonal birlik jardeminde shet bólimler teması menen jaqınlastıradı, sebebi sonday etilgende kóbinese kór-setilgen material tiykarǵı tonallıqqa kóshiriledi (q. Shaykovskiy. Or. 37. '15 № 1 «Ol kamelka»).

3) Koda ádetdegi sıyaqlı, izbe-izlik menen, geyde bolsa kontrapunkt formasındaǵı birlespeler menen shet hám orta bólim materialında qurıladı. Bunday kodalar ilgeri bir-biri menen kontrast halda kelgenliginen olardı sintetik kodalar dep ataw múmkin (q. Shaykovskiy. Kvartet, or. 11, Andante cantabile; Betxoven. Sonata, or. Largo con grand espressione; Betxoven. Sonata, or. 28, Andante)

Garmonik tárepten kodalar ushın subdominanta tárepke iyiliw, tonikada tákirar kadanstırıw, dáslep dominantadaǵi, keyin bolsa tonikadaǵi (q. Betxoven. Sonata, or. 2, № 3, Skertso) yamasa tek ǵana tonikadagi (q. Betxoven. Sonata, or. 31, № 3, Menuet) organ punkti xarakterli bolıp tabıladı. Keń rawajlanǵan kodalarda (olardıń baslanıwında yamasa orta bóleginde) ayqın ańlatpa etilgen juwmaqlawshı bayannan sheginiw halları da júz beriwi múmkin.

Koda strukturası, ásirese qısqaları, kóbinese juwmaqlaw ushın tán bolǵan biraz-azdan bólekleniw tábiyat kórinisin beredi (4 + 2 + 2, 2 + 1 + 1 hám taǵı basqa ). Geyde struktura keri xarakterge iye boladı (2 + 2 + 4 hám taǵı basqa ). Strukturanıń bunday keliwi ulıwma alǵanda onsha tipik hádiyse emes.