Quramalı úsh bόlimli forma Ulıwma plan. Kontrasttıń áhmiyeti

Ekinshi bólek—trio

Ápiwayı eki yamasa úsh bόlimli formadan, bazıda bolsa bir dáwirli formadan ibarat bolǵan ekkinshi bόlim trio dep ataladı. Bunıń basqasha atları da ushırasıp turadı — Alternativo, Maggiore (eger bul bólim majorda pyesanıń tiykarǵı tonallıǵı bolsa minorda kelgen bolsa, sonday ataladı ) hám Minore (bunıń kerisi júz bergen jaǵdaylarda sonday ataladı ). Nota tekstinde at barma yamasa joqpa, buǵan qaramas-tan, (bul kóp ushraydı ) biz kórsetilgen strukturanıń orta bólegin trio dep ataymız.

Bul termin júdá áyyemgi waqıtlardan (XVIII ásirden), bunday bólimlerdi úsh dawısqa bolıp jazıw ádet bolǵan zamanlardan berli saqlanıp qalǵan.

Trioning shet bólimler menen m tema tárepten qanday koefficientlerde keliwi haqqında joqarıda aytıp ótken edik. Buǵan taǵı sonı qosımsha qılıw múmkin, kontrastlaw kóbinese bólimlerdiń tema yadrosı xarakterinde emes, hátte hár bir bólim qosıǵınıń endigi rawajlanıwında da gúzetiledi. Eger, mısalı, shet bólimler qosıǵınıń diapazonı kútá úlken bolsa, ol halda triodagi nama kóbinese bir planda ósip baradı,yaǵnıy kóbirek bir registrda ustap turıladı hám kerisinshe. Shetki bólimlerdiń nama tárepten janlanıwı hám trioning belgili dárejede basıq yamasa kerisinshe keliwi kóbinese pyesanıń janrna baylanıslı boladı.

Garmonikalıq tárepten, dáslep sonı da aytıw kerek, bunda eń zárúrli zat trio tárepinen kiritiletuǵın tema kontrastı bolıp esaplanadı. Trionıń ǵarezli tonallıqda keliw jolda tipik jaǵday – bolǵaninan bunda bastan aqırına kontrastlıq aytıp όtiledi. Bunıń ózine kóbinese trio hesh qanday baylanıslı elementlersiz tuwrıdan-tuwrı birinshi bólim tamam bolǵanınan keyin kiritilveradi.

Sonday etip, jańa tonalliklar kirgiziw menen keskinlestirilgen tema kontrastiya birinshi bόlimniń aqırında, trioniń baslaniw bόliminde júz beretuǵın tonallıq yaki lad sakiriwleri menen taǵıda bekkemlenedi.

Forma bólimleriniń ulıwma ǵárezsizligi munasábeti menen kóbinese trio tonika menen όziniń tiykarǵı tonalliǵıda garmonik tárepten jabıq halda keledi. Biraq, bnrinshi bólekten trio tárep shabıw júz bergennen keyin tap ilgeri ápiwayı úsh bólekliformada gúzetilgenine uqsas hádiyse júz beredi, yaǵnıy triodan reprizaǵa qaray kóbinese baylaw bólim arqalı jumsaq ótiw múmkinshiligi payda boladı. Trio jabıq halda kelip olardı bóliw ushın trio menen repriza ortasına jańa struktura kiritiledi (q. Betxoven. Sonata, or. 10, № 2, II q.). Bunnan tısqarı, usı formada taǵı baylanısıwdıń basqasha túri de ushraydı. Bunnan tısqarı, ápiwayı sırtqı kórinislerde tómendegi bólimler júdá tez-tez tákirarlanıp turadı:

Eki bólekli formada :

Úsh bólekli formada :

Bunday dástúriy tákirarlaw usılınan, tákirarlanatuǵın náwbettegn bólim (sxemalardıń oń tárepdegi elementleri) qayta islenedi hám de olar repriza tárep modulyatsiyalaytuǵın strukturaǵa aylanıp ketedi:

Eki bólekli formada:

Úsh bólekli formada:

Baylanısıwdıń bunday túrin, organikalıqlıq mánisinde alǵanda joqarı dep esaplaw múmkin. Bunı bólimler arasına «qoyilǵan» bólek baylaw menen salıstırıl-ǵanda da kóriw múmkin. Mısal : Betxovyen. Sonata, or. 2, № 3, Skertso. Eger trio bir dáwirinen ibarat bolsa, ol halda onıń tákirarınan da tap sol tárzde paydalanıw múmkin (Betxoven. Sonata, or. 10, № 3, Menuet).

Trio garmoniyası shet bólimler menen tek tonallıq tárepinen ǵana kontrastlıqqa kirip qalmaydı. Akkordlarınıń ózgeshe ulıwma koloriti hám ózgeshe keriliw dárejesi de bolıwı múmkin. Atap aytqanda, trioda akkordlarınıń almasıwı shet bólimlerdegine salıstırǵanda kóbirek yamasa kemrek júz bolıwı múmkin. 106 -6 mısalda keltirilgen birinshi bólektegi menuet triosida tema kontrastınıń bas negizi —shetki bólimlerge salıstırǵanda garmoniyanıń kem almasınıwınan ibarat esaplanadi. Bul trio olar menen tonallıq tárepten de, pát tárepten de kontrastlanbaydi (biraq, barin bir asbaplastırıw waqtında kontrast zárúrli boladı ).

Strukturalı tárepten trio ulıwma tárizde qálipleskenligi, bólimlerdiń anıq tárizde bólek turǵanlıǵı hám de strukturanıń dáwiri menen xarakterlenedi hám ózine muwapıq ápiwayı eki yamasa úsh bólekli forma dáwirine tán ayrıqshalıqlarǵa iye boladı (joqarıda kórsetip ótilgeni sıyaqlı, sırtqı kórinisler trio ushın ápiwayı boladı).