Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

Ishga qobiliyatlilik sharti. Mashinaning ishga qobiliyatliligi deganda uning 
normativ texnik hujjatlar, texnik shartlar va standartlarda qo‗yilgan talablardagi 
parametrlarini saqlab qolgan holda topshirilgan funksiyani to‗liq bajarishi 
tushuniladi. 
Mashinalar puxtaligi nazariy hisoblar, tajribaviy va ishlab chiqarish 
sinovlaridan o‗tkazilib tekshiriladi. 
Hamma holatlarda mashinani aniq ishlatish sharoitlarida tekshirish kerak: 
ya‘ni atrof-muhit sharoitida; ishlov berilayotgan materiallar va qo‘shimcha 
mahsulot sifatiga; texnik ta‘minlash va ehtiyot qismlar sifatiga qarab tekshirilishi 
kerak. 
Texnologik jihozlarning puxtaligi, ishlash qobiliyatini yo„qotish jarayonini 
formallashtirish to„g„risida 
Mashinaning ishlash qobiliyatini aniqlash uchun uning bajaradigan 
funksiyasiga qarab asosiy parametrlari aniqlanadi. 
Uzel va detallarning birikish buzilishlari, yeyilishi natijasida mashinaning 
ishga qobiliyatligi yo‗qolib inkor bo‗lishi mumkin. 

---

23 
Mashina ishlash qobiliyatini yo‗qotish matematik modelini tuzish juda 
murakkab va ko‗p hollarda hal etilishi qiyin bo‗lgan masaladir. 
Tasodifiy omillarning mavjudligi to‗la determinirlangan modellarni qurishga 
imkon bermaydi, boshlang‗ich ko‗rsatkichlar va ta‘sir etuvchi omillarning ma‘lum 
yig‗indisi esa chiqish ko‗rsatkichlarining vaqtda o‗zgarishini belgilaydi. 
N.P. Buslenkoning ko‗rsatishicha, ―... matematik model yordamida, 
boshlang‗ich shartlar uchun ehtimolliklarning taqsimlanishi berilgan bo‗lsa, tizim 
holatlari, tizim ko‗rsatkichlari va elementlarga ta‘sir etuvchi to‗siqlarni tavsiflash 
uchun ehtimolliklarni taqsimlanishini aniqlash mumkin‖. Matematik model 
mashinaning ishlash qobiliyatini yo‗qotishi jarayoni ta‘rifini formallashtirish 
natijasi bo‗lishi va jarayonning barcha asosiy qonuniyatlarini hisobga olishi kerak. 
Bunda ta‘sir etuvchi omillar katta miqdorining hisobga olinishi modelning 
murakkablashuviga olib keladi, bu esa doimo ham oqlanmaydi.
Matematik 
modelni 
formallashtirish 
va 
qurish 
odatda 
quyidagi 
bosqichlardan iborat bo‗ladi: 
Jarayon ta’rifi eskirish jarayonni borishi tabiati, mahsulotni ekspluatatsiya 
qilish shartlari, mahsulot ekspluatatsiyasi va sinovlarida ishlashini kuzatish 
natijalari, elementar hodisalarning miqdoriy tavsiflarini o‗z ichiga oladi.
Jarayonning formallashtirilgan sxemasi – bu matematik modelni qurishdagi 
oraliq bosqichdir. U jarayonni eksperimental o‗rganish ma‘lumotlaridan to‗liq 
foydalanadi. Jarayon sxemasida, odatda, grafik yoki jadvallar ko‗rinishida 
eksperimental materialning interpolyatsiyasi va ekstrapolyatsiyasi bilan bog‗liq 
bo‗lgan barcha masalalar aniqlanadi va asosiy bog‗lanishlar beriladi. 
Matematik model – jarayon tavsiflari va mahsulot boshlang‗ich 
ko‗rsatkichlarini uning chiqish ko‗rsatkichlari bilan bog‗lovchi nisbatlar tizimini 
tashkil etadi. 
Jarayon ta`rifi 
Jarayonning 
formallashtirilgan 
sxemasi 
Matematik
model 

---

24 
Matematik model jarayon sxemasiga asoslansa ham, bunda hodisaning 
keyingi formallashuvi ro‗y beradi, va umumiy holda, olinuvchi natijalar 
eksperimental ma‘lumotlar bilan to‗liq mos kelmaydi.
Hodisalarning murakkabligi tufayli ish qobiliyatini yo‗qotilish jarayonini 
ko‗pincha bir necha elementar jarayonlarga ajratishadi, ularni soddaroq matematik 
bog‗liqliklar bilan ta‘riflash mumkin. Bunda matematik modelning to‗g‗rilik 
darajasi doimo baholangan bo‗lishi kerak. Masalan, murakkab mahsulotning 
chiqish ko‗rsatkichlari mustaqilligi to‗g‗risidagi shart-sharoitlar ko‗pincha 
haqiqatga yaqin, shunga ko‗ra mashina ekspluatatsiyasi jarayonida har bir 
ko‗rsatkichning o‗zgarishini alohida qarab chiqish mumkin. Bunday modellar 
quyida ko‗rib chiqilgan.