Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

Mahsulot chiqish ko„rsatkichlari bo„yicha shikastlanish darajasini 
baholash 
Yuqorida aytilganidek, mahsulot ish qobiliyatining yo‗qotilishi to‗g‗risida, 
ayniqsa mahalliy shikastlanish da, shikastlanish darajasini miqdoriy baholash 
bosqichisiz uning chiqish ko‗rsatkichlari to‗g‗risida fikr yuritish mumkin. Buni 
sxema bilan ko‗rsatish mumkin: 
Ishqalanish tugunlari shikastlanishi darajasi to‗g‗risida harorat va 
ishqalanish koeffitsientining oshishiga qarab fikr yuritish mumkin. 
Ish yuklamalari tushadigan detallar uchun ularning ishlash qobiliyatini 
aniqlovchi chiqish ko‗rsatkichi ularning qattiqligi va mustahkamligi bo‗lib, uning 

---

168 
o‗zgarishi parchalanish jarayonining borishi to‗g‗risida fikr yuritishga imkon 
beradi. 
Rezervuarlar, quvurlar va boshqa gidro va pnevmo apparaturalar eskirish 
jarayonlari to‗g‗risida asosiy chiqish ko‗rsatkichi – germetikligi to‗g‗risida fikr 
yuritish mumkin. 
Mahsulot chiqish ko‗rsatkichlari bo‗yicha shikastlanish darajasini baholash 
bu ko‗rsatkichlarga konstruksiyaning turli elementlarida kechuvchi bir necha 
jarayonlar ta‘sir etuvchi murakkab mexanizmlar uchun ko‗p qo‗llanadi.
Masalan, nasosning qator elementlari (plunjerlar, klapanlar va boshqalar) 
yeyilishi natijasida ishlamay qolishini baholashda unumdorlik, bosim, 
suyuqlikning uzatish bir tekisligi va boshqa tavsiflar o‗lchanadi.
Ko‗pincha shunday va shunga o‗xshash sinovlarda mahsulot ishlamay qolish 
sabablari to‗liq ochilganligi to‗g‗risida illyuziya paydo bo‗ladi.
5-jadval 
Mahsulot materiali shikastlanish darajasi ko„rsatkichlari 
Shikastl
anish 
Shikastlanish darajasining baholash metodi 
Integral 
Differensial 
Mahsulot chiqish 
ko‗rsatkichi 
bo‗yicha 
Chuqur 
Kesishmaning 
yoriqlar 
bilan zaiflaShuvi. Detal-
ning 
summar 
deformatsiyasi. 
Xavfli 
kesilishda dislokatsiyalar 
soni 
Yoriqlar 
o‗lchami 
va 
ularning 
taqsimlanishi. 
Deformatsiyalar 
epyurasi. 
Detal 
hajmi 
bo‗yicha 
dislokatsiyalar taqsimlanishi 
Detal ishlashining 
yo‗qotilishi 
Yuzaki
to‗liq
Vazn yeyilish. O‗rtacha 
yeyilish. 
Korroziyaning 
hajm ko‗rsatkichi 
Yuzaning chiziqli yeyilishi. 
Korroziya 
chuqurligining 
ko‗rsatkichi. 
Yuza 
qattiqligining o‗zgarishi 
Harorat, 
ishqalanish 
koeffitsienti, 
zichlik, 
bosim 
vibratsiyalar 
o‗zgarishi 
Lokal
Shikastlanish 
yuzasi 
yig‗indisi. Yuza birligiga 
nuqsonlar soni. Eng katta 
shikastlanishlar o‗lchami 
Alohida 
shikastlanishlarni 
tavsiflovchi ko‗rsatkichlarni 
taqsimlash 
qonunlari. 
Yuzaning alohida uchastka-
laridagi 
shikastlanish 
zichligi 

---

169 
Haqiqatda esa chiqish ko‗rsatkichlari o‗zgarishining asosiy sabablari 
aniqlanmay qoladi, chunki ular hodisalar to‗plami natijasidir. Bunday baholash u 
yoki bu mahsulot ish qobiliyatini oshirishning asosiy yo‗llarini emas, uning 
ishonchlilik darajasini ko‗rsatishga imkon beradi. Shuning uchun chiqish 
ko‗rsatkichi bo‗yicha mahsulot shikastlanish darajasini baholash, odatda, majburiy 
bo‗ladi, chunki mahsulot elementlarining shikastlanish darajasini bevosita 
miqdoriy baholashda qiyinchiliklar paydo bo‗ladi.
Har qaysi mahsulotning chiqish ko‗rsatkichlari uning asosiy tavsiflari bo‗lib, 
ularning mashina ekspluatatsiyasida o‗zgarishi alohida elementlarning 
shikastlanish darajasi bilan bog‗liq bo‗lishi va ularda kechuvchi eskirish 
jarayonlari bilan ta‘riflanishi kerak. 
Mahsulot shikastlanish darajasini baholash ko‗rsatkichlari 8-jadvalda 
keltirilgan.