Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

 
Shikastlanish darajasi miqdorini baholash zarurati to„g„risida 
Yuqorida ko‗rsatilganidek, eskirish biron-bir jarayonining tashqi namoyon 
bo‗lishi butun detalning yoki uning yuzasining shikastlanishidir. Detal puxtalik 
zahirasini baholash uchun uning shikastlanish darajasini miqdoran aniqlash zarur.
U yoki bu shikastlanish borligini aniqlash ushbu eskirish jarayoni borishini 
kuzatish va ishlamay qolish vaqti to‗g‗risida bashorat qilishga imkon bermaydi.

---

161 
Mahsulot chiqish ko‗rsatkichining o‗zgarishi ushbu eskirish jarayoni olib 
kelgan mahsulot materiali shikastlanish darajasiga bog‗liqligini eslatib o‗tamiz.
Detal materiali shikastlanish kattaligini miqdoran baholash ancha murakkab 
misolidir: 
- 
shikastlanishning katta xilma-xilligi kuzatiladi; 
- 
shikastlanish material hajmi yoki uning yuza qatlamlariga tegishli 
bo‗lishi mumkin; 
- 
shikastlanish materialning butun hajmi yoki detalning butun yuzasiga 
yeyilishi, Shuningdek lokal xarakterda bo‗lishi mumkin; 
- 
shikastlanish 
darajasini 
baholovchi 
kattalik 
mahsulot 
chiqish 
ko‗rsatkichlarining o‗zgarishi bilan bog‗liq bo‗lishi kerak. 
Shikastlanish darajasini baholashning ikkita asosiy metodi mavjud. 
Birinchi metodda mahsulot shikastlanish kattaligini bevosita o‗lchash uchun 
miqdoriy mezonlar tanlanadi, masalan, detal deformatsiyasi kattaligi, uning 
chiziqli yoki vazniy yeyilishi va hokazo. Biroq ko‗p hollarda shikastlanish 
darajasini bevosita baholash qiyin bo‗ladi.
Bu holda ikkinchi metod qo‗llanib, unda shikastlanish to‗g‗risida chiqish 
ko‗rsatkichining o‗zgarishi bo‗yicha fikr yuritiladi.
Bunday baholash metodi keng qo‗llansa ham umumiy holda istakka muvofiq 
emas, chunki shikastlanish darajasi va mahsulotning ushbu chiqish ko‗rsatkichi 
o‗rtasida eskirish jarayoni borishi to‗g‗risida ma‘lumotni o‗zgartiruvchi o‗zining 
funksional yoki statik bog‗liqlik mavjud. Bundan tashqari shikastlanish vaqtda 
turlicha o‗zgaruvchi qator chiqish ko‗rsatkichlarga ta‘sir ko‗rsatishi va, aksincha, 
ushbu ko‗rsatkich mahsulot elementlarining turli shikastlanishlari tufayli o‗zgarishi 
mumkin. Shikastlanish kattaligini bevosita miqdoran baholash va keyin uni chiqish 
ko‗rsatkichlari bilan bog‗lash istakka muvofiqroq. Detal shikastlanish darajasi U 
baholangan bo‗lsa, eskirishda materialda ro‗y beruvchi o‗zgarishlar shikastlanish 
jarayoni tezligini belgilaydi: 
dt
dU


. 

---

162 
Eng katta qiyinchiliklar odatda Yuzalar shikastlanish darajasini baholashda 
paydo bo‗ladi.