Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

2.3- rasm. 
Xromlash jarayonining nisbatan kam unumligi (0,3 mm/soatdan oshmaydi), 
kuchli yeyilgan detallarni tiklash mumkin emasligi (0,3–0,4 mm dan qalinroq), 
xrom qoplamalarining mexanik xossalari past bo‗ladi va bu jarayonning nisbatan 
qimmatga tushishi xromlash jarayonining kamchiligidir.
Qoplash sifati anodlarning shakli va o‗lchamlariga, shuningdek ularning 
katod (detal) ga nisbatan joylashishiga ko‗p jihatdan bog‗liq. Xrom qatlamining 
tekis qoplanishi anodlar soniga va kuch chiziqlarning joylashishiga bog‗liq. Detal 
xromlangach yuviladi, uning sirtidagi elektrolit qoldiqlari ketkaziladi, so‘ngra oqar 
suvda qaytadan yuviladi. Osmalardan olingan detallar quritish xonasida (shkafda) 
yoki qizdirilgan qipiqlarda quritiladi. Natijada xromlangan silliq qoplama hosil 
bo‗ladi.

---

103 
Tayyorlash ishlarining murakkabligi, jarayonning uzoq davom etishi sababli 
0,3 mm dan ortiq yeyilgan detallarni tiklash mumkin emasligi, jarayon qimmatligi,
tokning ko‗p sarflanishi, xromlangan qatlamning yomon moylanishi xromlash 
usulining kam qo‗llanilishiga sabab bo‗lmoqda.
Temirlash – xlorli elektrolitlardan yeyilishga chidamli qattiq qoplamalar 
hosil qilish jarayonidir. Bu usul xromlash jarayoniga nisbatan quyidagi 
afzalliklarga ega: xromlashdagiga nisbatan 5–6 marta kam tok sarf bo‗ladi, 
qoplama tez hosil bo‗ladi, qoplamaning hosil bo‗lishi tezligi 0,3–0, 5 mm/soat ga 
yetadi (xromlashdagi tezlikdan 10–15 marta katta); qoplama yeyilishga juda 
chidamli bo‗ladi (toblangan po‗lat 45 dan qolishmaydi); qalinligi 1–1,5 mm va 
bundan qalin, qatiqligi HRC 20–60 bo‗lgan qoplama hosil qilish uchun oddiy 
arzon elektrolitdan foydalanish mumkin. Shu afzalliklari tufayli avtomobillarni 
ta‘mirlashda keng foydalanilmoqda.
Te‘mirlashda elektrolit sifatida oz miqdorda xlorid kislota qo‗shilgan xlorli 
temirning suvdagi eritmasi ishlatiladi. Xlorli temir konsentratsiyasi 200–700 g/l, 
xlorid kislotaniki esa 1–3 g/l ni tashkil etadi.
Te‘mirlashda kam uglerodli po‗latdan tayyorlangan anodlar ishlatiladi. 
Temirlash jarayonida po‗lat anod eriydi.
Temir qoplamalarning xossalari xrom qoplamalarniki kabi qoplash tartibiga 
bog‗liq bo‗ladi. Qoplamaning mikroqattiqligi N
m
katodlari tok kuchining zichligi 
Dk ning oshishi va elektrolit harorati T
e
ning pasayishi bilan ortadi (2.3-rasm).
Detallarni te‘mirlashda qator hollarda elektrolitik nikellash xromlash o‘rnini 
muvaffaqiyatli bosishi mumkin. Elektrolit sifatida sulfat kislotali nikelning suvdagi 
eritmasi (vazniy konsentratsiyasi 175 g/l), xlorli nikel (konsentratsiyasi 50 g/l) va 
fosforli kislota (konsentratsiyasi 50 g/l) ning suvdagi eritmasi ishlatiladi. Nikellash 
jarayonida nikelli anodlar elektrolitda eriydi. Elektrolit tartibi: tok kuchining 
zichligi 5...40 A/dm
2
, elektrolit harorati 75–95ºC. Nikelli qoplamalar yetarli
darajada yeyilishga chidamli bo‗ladi (2.4- rasm). 
Ruhlash. Traktorlar va avtomobillarni ta‘mirlashda mayda mahkamlash 
detallari ruhlab zanglashdan himoya qilinadi. Ruhlash sulfat kislotali 

---

104 
elektrolitlarda bajariladi. Bunday elektrolitlar tarkibiga sulfat kislotali ruh (200–
250g/l); sulfat kislotali ammoniy (20–30g/l); sulfat kislotali natriy (50–100g/l) va 
deksrin (8–12g/l) kiradi. Qoplama aylanadigan maxsus barabanlarda yoki 
qalpoqlarda yotqiziladi. Ruhlash jarayonida elektrolit harorati uy haroratiga teng 
va tok kuchi zichligi 3–5 A/dm
2
bo‗ladi.