Qurilish iqtisodiyoti

1.3. “Qurilish iqtisodiyoti” fanining nazariy va amaliy vazifalari
“Qurilish iqtisodiyoti” fanining ko`rsatilgan bo`g`inlari talabaga Davlat ta`lim standartiga muvofiq o`rganiladigan fanlar majmuasi haqida tizimli tushuncha beradi, bu esa muhandis-quruvchi va iqtisodchi tayyorlash tizimi va kelajakdagi faoliyatida tegishli nazariy daraja va amaliy yo`nalishni ta`minlaydi.
“Qurilish iqtisodiyoti” fanining asosiy vazifalariga:
- qurilish tarmog`ini milliy iqtisodiyot va jamiyat ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish yo`nalishlarini o`rgatish;
- qurilish industriyasi resurs potensialini o`rganish. Foyda, rentabellik va qurilish ishlab chiqarishining ta`sirini o`rganish;
- qurilish bahosini yiriklashtirilgan ko`rsatkichlar bilan aniqlashni o`rgatish;
- qurilish ishlari hajmini hisoblash qoidalari va uslubi hamda smeta hisoblarini avtomatlashtirish bilan tanishtirish;
- tarmoq vazirliklari va idoralari bo`yicha qurilish materiallari, konstruksiyalar va buyumlar narxi bankini tashkil qilish va mavjud muammolar bilan tanishtirish;
- iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida qurilish mashinalari va mexanizmlaridan foydalanish qiymati, transport xarajatlari aniqlashni o`rgatish;
- kapital qurilishda boshqaruv va xo`jalik munosabatlari tizimiga bozor tamoyillari hamda mexanizmlarini keng joriy etish, loyiha va qurilish ishlarini bajarishga buyurtmalar joylashtirishda tanlov savdolari (tenderlar)ni tashkil etishni o`rgatish;
- qurilishni boshqarishni zamonaviy tizimini va investitsion – qurilish jarayoni ishtirokchilarning o`zaro munosabatlarini o`rganish.
Shu bilan bir vaqtda samarali qarorlar qabul qilishni shakllantirishdir.
“Qurilish iqtisodiyoti” fanini o`zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida talaba:

• 
  tarmoq va milliy iqtisodiyot rivojlanishning zamonaviy yo`nalishlari va qonuniyatlari hamda ularni bozor munosabatiga o`tkazish tamoyillarini;
  
• 
  investitsiya loyihalari va ularning iqtisodiyotni modernizatsiyalash hamda ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirishdagi o`rnini;
  
• 
  investitsiya loyihalarini va qurilish ishlab chiqarishini amalga oshirishdagi ishtirokchilar va ularning majburiyatlarini;
  
• 
  qurilish va qurilish montaj ishlarini olib borish uslublarining hamda tayyor qurilish mahsuloti uchun amalga oshiriladigan to`lovlarning o`ziga xos tomonlarini;
  
• 
  qurilishni tashkil etish va qurilish tashkilotlarining bir maromda ishlashida loyiha-smeta ishining ahamiyatini;
  
• 
  qurilishda bahoni shakllantirish va pudrat hamda unga tenglashtirilgan tashkilotlarning samarali ishlashi bo`yicha davlat tomonidan qo`llab quvvatlash mexanizmlarini; qurilish industriyasi xodimlari salohiyatini shakllantirishning xususiyatlarini bilishi kerak;
  

- moddiy ishlab chiqarish sohasi sifatidagi qurilishning ixtisoslashuvi hamda uning ishlab chiqarish va takror ishlab chiqarish funksiyalarini amalga oshirish; qurilishning boshqa tarmoqlar bilan aloqasini hamda ushbu aloqalarning iqtisodiyot va qurilishning ko`rsatkichlariga ta`sirini aniqlash; qurilishning tashkiliy tuzilmasi va boshqarish tizimini tashkil etish; investitsiyalash va qurilish sohasidagi davlatning zamonaviy siyosatini olib borish; kapital qurilish va iqtisodiyotni boshqarishning turli bosqichlarida investitsiya siyosatini amalga oshirish sohasida amal qiluvchi qonun va huquqiy hujjatlarni amalda qo`llash; rejalashtirish va turli investitsiyaviy holatlarni baholash hamda tahlil qilish ko`nikmalariga ega bo`lishi kerak;
- qurilish obyektlarining turli variantlari va investitsiya qo`yilmalarini baholash bilan bog`liq masalalarni hal etish; qurilish industriyasi korxona va tashkilotlarining ishlab chiqarish quvvatlaridan hamda resurslardan oqilona foydalanish; xarajatlarni kamaytirish va qurilish ishlab chiqarishining rentabelligini oshirish masalalarini hal etish; qurilish ishlab chiqarishining turli zaxiralarini izlash va ulardan foydalanish bo`yicha vazifalarni yechish; qurilishning turli xil ko`rsatkichlarini tahlil qilish va baholash malakalariga ega bo`lishi kerak.
Kapital qurilishda iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo`nalishlariga, jumladan “Harakatlar strategiyasi”ga muvofiq mos keladigan xo`jalik munosabatlarini joriy etish. Pudrat, loyiha ishlari va qurilish materiallarining rivojlangan bozorini shakllantirish. Samarali qarorlar qabul qilishga erishish. Ishchi kuchlaridan va boshqa resurslardan unumli foydalanish. Qurilish narx belgilash mexanizmini takomillashtirish, uning narxini to`g`ri va aniq shakllantirishdir.

4. 
   “Qurilish iqtisodiyoti” fanining boshqa ijtimoiy-iqtisodiy fanlar bilan bog`liqligi
   

Qurilish iqtisodiyoti - kapital qurilishda umumiy iqtisodiy qonuniyatlarning namoyon bo`lish shakllarini o`rganadigan tarmoq fanidir.
Binobarin, qurilish iqtisodiyoti bir tomondan, uning rivojlanishining turli bosqichlarida ijtimoiy ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va moddiy ne`matlarni iste`mol qilishning iqtisodiy qonuniyatlarini o`rganuvchi ilmiy fanlar bilan chambarchas bog`liq bo`lsa, ikkinchi tomondan, u ijtimoiy ishlab chiqarishning iqtisodiy qonuniyatlarini o`rganadi. ishlab chiqarish omillarini o`rganuvchi maxsus ilmiy fanlarning yutuqlari.“Qurilish ishlab chiqarishni tashkil etish va texnologiyasi”, “Qurilish konstruksiyalari”, “Asoslar va poydevorlar”, “Kompyuter texnikasi” va boshqalar. O`z navbatida, qurilish iqtisodiyoti qurilishni moliyalashtirish va kreditlash, qurilishda mehnat iqtisodiyoti, kapital qurilishni rejalashtirish va boshqalar kabi ijtimoiy-iqtisodiy fanlarning nazariy asosi hisoblanadi.
Qurilish korxonasining iqtisodiy jarayonlarini o`rganishning ilmiy-uslubiy asosini iqtisodiy ta`limotlar nazariyasi, shuningdek, moliya va ssudaning rivojlanishini o`rganuvchi fanlarning funksional jihatlari, narx-navo, mehnat iqtisodiyoti, moddiy-texnik ta`minot, menejment, boshqaruv, iqtisodiy ta`lim, iqtisodiy ta`limot va boshqa fanlar tashkil etadi. Mamlakat iqtisodiyoti tarmoqlarida ishlab chiqarishni rejalashtirish va tashkil etish.
Qurilish iqtisodiyoti ilmiy fan sifatida ilmiy-texnikaviy taraqqiyot natijalarini baholashga imkon beradi, uning mohiyati texnologiya va mehnat obyektlarini, ishlab chiqarish texnologiyasini va qurilishni tashkil qilishni doimiy ravishda takomillashtirishdan iborat bo`lib, uning natijasi o`sishdir.
Qurilish iqtisodiyoti - qurilish sohasidagi ishlab chiqarish munosabatlari, shu jumladan tarmoqqa xos bozor tuzilmalarini shakllantirish jarayonlari, mulkchilik shakllari, qurilish tashkilotlari faoliyatini rejalashtirish va ushbu sohada davlat tomonidan tartibga solish va boshqarish usullari.
Qurilish iqtisodiyoti iqtisodiy tarmoq fani sifatida qurilish sohasida ishlab chiqarish munosabatlarini rivojlantirish, ishlab chiqaruvchi kuchlar bilan oʻzaro bogʻliqlik va oʻzaro taʼsir muammolarini oʻrganadi. Iqtisodiyot kapital qurilishning rivojlanish qonuniyatlarini va samaradorligini o`rganadi, kapital qo`yilmalar va qurilish ishlab chiqarishni rejalashtirishni korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllari doirasida ko`rib chiqadi.
Qurilish iqtisodiyoti qurilishda kapital qo`yilmalar va ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning iqtisodiy samaradorligini (omillar, mezonlar, ko`rsatkichlar, me`yorlar) mehnat unumdorligi o`sishi, kapital unumdorligi, foyda, rentabellikni oshirish, ishga tushirishni tezlashtirishning hal qiluvchi sharti sifatida o`rganadi. va quvvatlarni rivojlantirish, shuningdek, loyihalash texnikasiga erishish.-iqtisodiy ko`rsatkichlar. Qurilish iqtisodiyoti qurilishni loyihalashning iqtisodiy asoslarini ishlab chiqadi, vaqt omilini, atrof-muhit va shaharsozlik sharoitlarini, ijtimoiy-iqtisodiy samarani hisobga olgan holda qurilish ishlab chiqarishini sanoatlashtirish, shuningdek, obyektlarni qurish tannarxini pasaytirish. Qurilish iqtisodiyotining muhim yo`nalishi normativ-huquqiy bazani yaratishdir, ya`ni. investitsiya jarayonining barcha bosqichlarida ishlab chiqarishni texnik-iqtisodiy tartibga solish va uni nazorat qilish maqsadida o`zaro bog`liq bo`lgan tannarx va tabiiy me`yorlar tizimi (rejali, ishlab chiqarish, smeta, buxgalteriya, statistik va boshqalar).