Qurilish materiallari va buyumlari“ kafedrasi Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish fanidan amaliy mashg’ulot uchun uslubiy ko‘rsatma 5340500 «Qurlish materiallari va buyumlari»

SHtrixli uzunlik o’lchagich asboblar
Bunday asboblarga shtrixli uzunlik o’lchovchilar (andozalar), o’rama gazcho’plar, o’lchash chizg’ichlari va taxlama metrlar kiradi (6.2-rasm).

а)

б)

в)

SHtrixli uzunlik o’lchovchilar: a - shtrixli namunaviy metr; b – lineyka; v - RZ rusumdagi o’rama gazcho’p; g - RJ rusumdagi o’rama gazcho’p
Ishchi uzunliklarni tekshirish uchun brussimon shtrixli andozalar namuna hisoblanadi, shuningdek, ular chiziqli o’lchamlarni bevosita aniq o’lchashda ishlatiladi. O’lchash aniqligi sinfi 0,1,2,3 va 4 bo’ladi. O’rama gazcho’plar, asosan, po’latdan tayyorlanib, uzunliklari 1,2,5,10,20,30 va 50 m bo’ladi. O’lchov amaliyotida uzunligi 1000 mm gacha bo’lgan lineykalar ham ishlatiladi.
SHtangen asboblar
SHtangen asboblarga shtangen pargarlar, shtangen chuqurlik o’lchagichlar va shtangenreysmuslar kiradi. SHtangen pargar yordamida tashqi va ichki o’lchamlar o’lchanadi; shtangen chuqurlik o’lchagichlar bilan chuqurliklar, balandliklar va chiqiqlarning o’lchamlari o’lchanadi; shtangenreysmuslar plita ustida joylashgan detallarning balandliklarini belgilash va o’lchashda ishlatiladi.
SHtangen asboblarning asosiy turlari 6.3-rasmda ko’rsatilgan.

а)

б)

в)

г)

SHtangen asboblar: a) shtangen pargar SHTS I va b) shtangen pargar SHTS II: 1 – shtanga, 2 – o’lchash lablari, 3 – ramka, 4 – ramka qisqichi, 5 – nonius, 6 – chuqurlik o’lchash chizg’ichi, 7 – mikrometrik uzatgich; v) shtangen chuqurlik o’lchagich: 1 – shtanga, 2 – asos, 3 – ramka, 4 – nonius;
g) shtangenreysmas: 1 – kroshteyn, 2 – o’lchov oyoqchasi, 3 – qisuvchi halqa, 4 – o’lcham chizish oyoqchasi, 5 – nonius, 6 – ramka, 7 – shtanga, 8 – asos.
Ikkita shtrixli asosiy va qo’shimcha shkalaning mavjudligi shtangen asboblarning alohida xususiyatidir. SHkalali shtanga va shkala-nonius shtangen asboblarning asosiy qismlaridir. SHtanga shkalasining bo’lak birligi 1 mm ga teng bo’lsa, shkala-noniusning bo’lak birligi 0,1 yoki 0,05 mm ga teng bo’ladi.
SHtangen asboblarda o’lchash bajarilganda, uning har ikki shkalasidan sanoq olinadi va o’lcham miqdori quyidagi ifodadan topiladi:
A = n1i1 + n2i2 ,
bu yerda: i1 va n1 - asosiy shkalaning bo’lak birligi va o’lchangan butun bo’laklar soni; i2 - bo’lak birligi; n2 - noniusning asosiy shkala shtrixi bilan ustma-ust tushgan shtrixi tartib soni.