Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Nazorat uchun savollar 
1. Gipsli bog‘lovchi materiallar ishlab chiqarishning formulasini yozing.
2. Qurilishbop gips ishlab chiqarish jarayoni qanday? Batafsil tutshuntirib bering.
3. Qurilishbop gipsning xossalari qanday? 
4. Gipsning ishlatilishi. 
5. Gips bog‘lovchi moddalar turi, xom-ashyosi va ishlab chiqarish usullari qanday?

---

50 
III BOB. HAVOI QURILISH OHAGI 
Umumiy ma’lumotlar 
Anorganiq yoki mineral bog‘lovchi moddalar kukunsimon boʻlib, mayda va 
yirik toʻldirgichlar bilan birga suvda korilganda suyuk yoki plastik qorishma xosil 
bo‘ladi va asta sekin qotishi natijasida sun’iy toshga aylanadi. 
Anorganiq bog‘lovchilarni ishlatilishiga va xossalariga kura quyidagi 
guruxlarga boʻlish mumkin: 
- havoda kotadigan bog‘lovchi moddalar (ohak, gips va kaustik magnezit); 
- gidralik bog‘lovchi moddalar (gidravlik ohak, portlandsement va uning 
turlari). Bu modda faqatgina havoda emas, balki suvda va namlikda ham qotish 
xususiyatiga ega bo‘ladi; 
- kislotalarga chidamli bog‘lovchi moddalar (kislotaga chidamli sementlar va 
eruvchan suyuk shisha). 
Yuqorida keltirilgan bog‘lovchilar asosida gisht terish va suvokchilik uchun 
qorishmalar, beton va temir-beton konstruksiyalar xamda qotish protsessi avtoklav 
deb ataluvchi qozonlarda ruy beradigan buyumlar tayyorlanadi. 
Bog‘lovchi moddalar suv bilan korishtirilganda fizik-kimyoviy protsesslar 
natijasida quyuqlasha boshlaydi, uning kuzgaluvchanligi kamayadi. Bunga 
bog‘lovchi modda quyuqlashuvining boshlanish davri, kuzgaluvchanligi butunlay 
yuqolgandan keyin esa oxirgi davri (qotish) deb ataladi. 
 
3.1 Havoi qurilish ohagi, xom-ashyosi, turlari, xususiyatlari 
Tarkibida 8% gacha tuproq bo‘lgan kalsiy va magniyli karbonat tog‘ 
jinslaridan – bo‘r, ohaktosh, dolomitlashgan va mergelliohaktoshni pishirib, juda 
arzon bo‘lgan havoda qotadigan bog‘lovchi material – ohak olinadi. Olingan 
mahsulot bo‘lak-bo‘lak oq yoki kul rangda bo‘lib, u suvsiz kalsiy oksid va qisman 
magniy oksiddan iborat. Buni so‘nmagan yoki tosh ohak deyiladi, uni maydalab 
qaynovchi ohak olinadi. 

---

51 
Agar so‘nmagan ohak tarkibida magniy oksid (MgO) 5% dan kam bo‘lsa, kam 
magnezialli, 5-20% gacha bo‘lsa magnezialli, 20-41% gacha bo‘lsa dolomitlashgan 
ohak deb ataladi. 
Ohaktoshni pishirish protsessi uning tarkibidagi SaSO
3
bilan MgSO
3
ning 
kalsiy oksid (SaO), magniy oksid (MgO) va karbonat angidrid gazi ohaktoshni 
pishirish jarayonida boshqa gazlar bilan birga xumdondan chiqib ketadi. Natijada 
xumdondan toza yoki magniy oksid bilan aralashgan kalsiy oksid g‘ovak tosh sifatida 
olinadi. Pishirish jarayonida ohaktoshning og‘irligi 44%, hajmi esa 12-14% 
kamayadi. 
Kondan keltirilgan ohaktosh, asosan shaxtali qisman aylanma yoki doira 
shaklidagi xumdonlarda 950-1100
0
S temperatura ostida pishiriladi. 
Ohak kalsiy va magniyli karbonat tog jinslaridan – bur, ohaktosh, 
dolomitlashgan va mergelistli ohaktoshni pishirib olinadi. Olingan mahsulot bo‘lak-
bo‘lak ok yoki kul rangda boʻlib, u suvsiz kalsiy oksidi va kisman magniy oksididan 
tashkil topgan. Buni soʻnmagan ohak deyiladi.