Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

 
2.5 Qurilish gipsning xususiyatlari 
Gipsli bog‘lovchi moddalar kuydirilgan gips toshni mayda qili tuyib hosil 
qilinadi (gips tosh asosan tarkibida ikki malekula suv bo‘lgan kalsiy sulfat SaSO
4
2H
2
O dan iborat). Gips-toshning kuydirish temperaturasi va sharoitiga qarab qurilish 
gipsi, juda mustahkam gips hamda angidrdli sement hosil bo‘ladi. Tarkibida ikki 
malukula suv bo‘lgan kalsiy sulfatli cho‘kindi tog‘ jinsi gipsni (SaSO
4
2H
2
O) suvsiz 
gips deb ataluvchi angidrid toshni (SaSO
4
) va ayrim sanoat chiqindilarni pishirib 
gipsli bog‘lovchilar olinadi. GOST 125-57 da ko‘rsatilishicha, birinchi nav gips 
ishlab chiqarish uchun tarkibida SaSO
4 
2H
2
O ning miqdori 90%, ikkinchi nav uchun
esa 65% dan kam bo‘lmagan tabiiy gips-tosh kerak. 

---

31 
Tabiiy gips-tosh oq rangli, qattiqligi 2 (Moos shkalasi bo‘yicha), zichligi 
2200...2400 kg/m
3
bo‘lgan jinsdir. Gips-tosh zapaslari SSSRda juda keng tarqalgan. 
Hozirgi vaqtda Donbass, Ural, O‘rta Osiyo, O‘zbekistondagi Kogon gips koni va 
Kavkazdagi yirik gips konlari bog‘lovchi moddalar ishlab chiqarishda katta 
ahamiyatga ega bo‘lmoqda.
150...170
0
S temperaturada kuydirilgan gips-toshni mayda qilib tuyib hosil 
qilingan mahsulot qurilish gipsi deb ataladi.
Ikki malekula suvi bo‘lgan kalsiy sulfatni 65 
0
S da qizdirganda u o‘z 
xususiyatini o‘zgartiradi va tarkibidagi suv asta-sekin yo‘qolib, degidratatsiyalana 
boshlaydi. Bunda gips-tosh 1,5 molekula suvni yo‘qotib, yarim molekula suvli gipsga 
sein aylanadi, bu quyidagi reaksiya bilan ifodalanadi: 
SaSO
4
2H
2
O = SaSO
4
5H
2
O + 1,5H
2
O. 
Gips-tosh zichligi undagi aralashmalarga bog‘liq bo‘lib, 2200...2400kg/m
3
ni 
tashkil qiladi. Gipsdan tayyorlangan shag‘alning hajmiy massasi 1300...1600kg/m
3 
dan iborat bo‘lib, namligi keskin ravishda 3...5% va undan ko‘p chegarada o‘zgarib 
turadi. Moss shkalasi bo‘yicha gipsning qattiqligi 2. 
Gipsning suvda eruvchanligi (kalsiy sulfat hisobida) 18
0
S temperaturada -0,2; 
40
0
S temperaturada - 0,21 va 100
0
S da 0,17%. SHuni aytish kerakki, temperaturaning 
32
0
S dan 41
0
S gacha oralig‘ida gipsning eruvchanligi eng yuqori bo‘ladi. Turli 
tadqiqotlarning ma’lumotlariga ko‘ra, gipsning suvda eruvchanligi tulicha. Gipsning 
suvda eruvchanligi gipsni o‘ta tuyingan eritmalar hosil qilish qobiliyatiga 
shuningdek, uning kristallarining katta-kichikligiga bog‘liq. 
Yuqori mustahkam gips asosan α-SaSO
4
∙2N
2
O dan iborat. Uni, SaSO
4
∙2N
2
O ni 
germetik asboblarda bug‘ bosimi ostida yoki bir hil tuzlarni suvli eritmasida termik 
ishlovi berilib, so‘ng quritib kukun holatiga keltirib olinadi. Ishlab chiqarish shundan 
iborat xom-ashyoga avval issiq ishlovi beriladi va bunda gips toshidan kristallangan 
suv suyuq-tomchi holatda ajraladi va α- SaSO
4
∙0,5N
2
O ga o‘tadi. So‘ng olingan 
mahsulot quritiladi va maydalanadi (tuyuladi). 
Ma’lum bo‘lgan usullar quyidagilarga bo‘linadi: 

---

32 
1. avtoklav usuli: bunda gipstoshi germetik asboblarda atmosfera bosimidan 
baland bosimda to‘yingan bug‘ muhitida suvsizlanadi. 
2. atmosfera bosimida bir hil tuzlarni suvli eritmasida gipstosh qayta suvsizlanadi. 
Avtoklav usuli o‘z navbatida ikkiga bo‘linadi: 1) suvsizlanishi avtoklavda 
o‘tqaziladi, quritish – maxsus apparatda amalga oshiriladi. 2) suvsizlanish va quritish 
birlashib bitta asbobda o‘tqaziladi. 
Avtoklav ishlovini o‘tqazish – 10-12 soat davom etadi. Quritilgan modda sharli 
tegirmonda maydalanadi. Bu usulni kamchiligi - issiqlik ishlovi uzoq davomiyligi va 
yonilg‘i ko‘p sarflanishidir.