Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Xom ashyoni tayyorlash. 
Karerdan keltirilgan xom ashyo yirikligi 5 mm gacha kilib maydalanadi. Qattiq 
jinslar tosh maydalagich mashinalarida, yumshoklari esa (tuproq, bur) suv bilan 
maxsus xovuzda korishtirib maydalanadi. 
Xovuzda xosil bo‘lgan shlam deb ataluvchi kotmoksimon butka quvur orkali silindr 
shaklidagi aylanma tegirmonga yuboriladi. 
Pulat yoki chuyon sharchalar solingan tegirmon xar daqiqada 28 marta aylanadi va 
natijada undagi 35-45% gacha bo‘lgan shlam mayda kilib tuyiladi. Tuyilgan 
shlamning kimyoviy tarkibini tugrilash uchun uni uzatuvchi quvurlar orkali shlam 
saklagich xovuzlarga yuboriladi va oksidlar miqdori laboratoriyada aniqlanadi. 
Pishirish. Tayyorlangan xom ashyo materiallari aylanma pechlarda pishiriladi. Pech 
qattiq pulat listlardan yigilgan uzun silindr boʻlib, uning ichki kismi utga chidamli 
material bilan koplangan. Silindr uzunligi 185...230 m, diametri 5-7m. Aylanma pech 

---

120 
maxsus tayanchlarga bir tomonga nishab (4
o
) kilib urnatiladi. Aylanish tezligi 
daqiqasiga 1-2,5 aylanishga teng. 
Xom ashyo namligi 34-40% bo‘lgan shlam sifatida pechning yuqori kismiga tushadi. 
Uning nishab tomonidan esa bosim ostida issiklik manbaidan olanga yuboriladi. 
Pechning tuxtovsiz aylanishi hisobiga xom ashyo asta-sekin yuqori harorat tomon 
siljiydi. 
Asosiy fizik-kimyoviy jarayon aylanma pechda kuydirish vaqtida ruy beradi. Bu 
jarayonlarni kurib utamiz. 
Kuritish kismida. 70...200
o
S haroratda xom ashyo kuritiladi, aylanma pechda asta 
sekin siljib mayda-mayda donalarga aylanadi va u kizib tarkibidagi gigroskopik 
namlik parlanib chikib ketadi. 
 
Isitish kismida. 200...700
o
S haroratda xom ashyodagi organiq aralashmalar yonadi, 
gil tuproq minerallaridagi kimyoviy boglangan suv parlanib chikib ketib suvsiz 
kaolinit – Al
2
O
3 

2SiO
2
xosil bo‘ladi.