Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Klinkerning tarkibi. 
Sement tarkibidagi oksidlar pishirish jarayonida quyidagi asosiy birikmalarga 
aylanadi (5-chi jadval). 
Jadval 5 
Portlandsement klinkerning mineralogik tarkibi 
Mineralni nomi 
YOzilish formulasi 
Miqdori, % 
Uch kalsiyli silikat (alit) 
3SaO

SiO
2
(C
3
S) 
40...60 
Ikki kalsiyli silikat (belit) 
2CaO

SiO
2
(C
2
S) 
14...40 
Uch kalsiyli alyuminat
3CaO

Al
2
O
3
(C
3
A) 
5...15 
Turt kalsiyli alyumoferrit (selit) 
4CaO

Al
2
O
3

Fe
2
O
3
(C
4
AF) 
10...20 
Izox: kavslarda klinker minerallari formulasining kiskartirilgan ifodasi berilgan. 

---

122 
Oʻzaro birikmasidan erkin xolatda qolgan SaO sement tarkibida 1% dan oshmasligi 
kerak. Aks xolda uta kuygan SaO kotgan sementda kristallanib, unda darzlar xosil 
qiladi. 
Uch kalsiyli silikat (S
3
S) sementning mustaxkamligini oshiradi, quyuqlanish va 
qotish jarayonini esa tezlatadi; ikki kalsiyli silikat (S
2
S) sementning qotish jarayonini 
sekinlashtiradi; uch kalsiyli alyuminat (S
3
A) tez quyuqlanish va qotish xususiyatiga 
ega; turt kalsiyli alyumoferrit uzidan oʻrtacha issiklik ajratib chiqaradi, 
mustaxkamligi bo‘yicha alit va belit mustaxkamligi oʻrtasidadir. 
Agar sement klinkeri tarkibida S
3
S kup boʻlsa – alitli, S
2
S kup boʻlsa – belitli, S
3
A 
kup bo‘lganda esa alyuminatli (yoki sementli) deb ataladi. Bo‘lardan tashkari, klinker 
tarkibida oz miqdorda MgO, Na
2
O va K
2
O lar uchraydi. 
Qotishi. Sementni suv bilan korishtirgandan keyin unda gidrolizlanish (suvda 
parchalanish) va gidratatsiyalanish (suvni biriktirish) deb ataluvchi murakkab fizik-
kimyoviy uzgarishlar boshlanadi. 
Akademik A.A.Baykov sementning qotish jarayonini uchta – erish davri, kolloid 
xolatga utish davri va kristallanish davrlariga buldi. Oxirgisi sement xamiri 
mustaxkamligining usishi bilan ifodalanadi. 
Gidratatsiya vaqtida portlandsement klinkeri minerallari suv bilan quyidagicha 
boglanadi: 
3CaO

SiO
2
+(n+1)H
2
O

2CaO

SiO
2

nH
2
O+Ca(OH)
2
; 
2CaO

SiO
2
+nH
2
O

2CaO

SiO
2

nH
2
O; 
3CaO

Al
2
O
3
+6H
2
O = 3CaO

Al
2
O
3

6H
2
O; 
4CaO

Al
2
O
3

Fe
2
O
3
+nH
2
O = 3CaO

Al
2
O
3

6H
2
O+CaO

Fe
2
O
3

(n-6)H
2
O. 
Erish davri. 1 soatdan 3 soatgacha bo‘lgan vaqtda sement zarrachalari suv bilan 
xullanadi va ustki kismidan boshlab erish boshlaydi; vaqt utishi bilan tuyingan eritma 
xosil bo‘ladi.