Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

 
Oq va rangli sementlar 
Bu sementlar eng avvalo oqligi yoki boshqa tiniq ranglari 
bilan farqlanadilar. Ular tarkibiga oshirilgan miqdordagi SiO
2
(23,5-25,5%) Al
2
O
3
(5.5-7%) va oz miqdorda G‘ye
2
O
3
(0,4- 0,5%) qo‘shilgan kam temirli klinkerdan 
tayyorlanadi. Ularni ishlab chiqarish uchun karbonatli va qum - gilli xom 
ashyolarning eng soflaridan, xususan kaolin va uning sanoat chiqindilaridan 
foydalaniladi. Ular 1600-1650
0
S da aylanma pechlarda kuydiriladi. Kuydirish 
haroratini pasaytirish uchun minerallovchi - uyuvchi (plavikov) shpat yoki xom 
ashyoviy massaning 1% gacha miqdorda kremney — ftorli natriy qo‘shiladi. 
Klinkerga oq rang kiritish uchun uni «oqlaydilar», ya’ni G‘ye
2
O
3
ni G‘yeO gacha 
tiklaydilar. Oqlashning ikki usuli - suvli va gazlisi qo‘llaniladi. Klinkerni suvli
usulda 1300
0
S dan 300
0
gacha va gazli 1100 - 1200
0
S dan 200
0
gacha birdan keskin 
sovutgichda sovutiladi. Faol mineral qo‘shimcha — diatomit gips va kam temirli 
klinker tuyiladi va oq sement tayyorlanadi. Rangli portlandsement oq yoki rangli 

---

162 
klinkerni faol qo‘shimcha - diatomit, pigment va gips bilan birgalikda maydalab 
tuyib tayyorlanadi. Bunda faol qo‘shimcha 6% dan, gips 3,5% dan oshmasligi lozim. 
Rangli portlandsementlarda mineral sintetik yoki tabiiy bo‘yovchi
pigmentlarning miqdori 15% dan, organiq moddalarning miqdori 0,3%dan
ortmasligi lozim. Bo‘yovchi moddalar yoki pigmentlar yuksak bo‘yash hususiyatiga, 
ishqorlariga (ayniqsa, Sa(ON)
2
ga), quyosh nuriga atmosfera ta’siriga nisbatan yuksak 
bardoshlikka ega bo‘lishi lozim. Bu talablarni sariq rang beruvchi — oxra, kizil rang 
— so‘riq, yashil rang beruvchi — xrom oksid zangori rang beruvchi — kobalt oksidi
qondiradi. Ularning tutib qolishning boshlanish vaqti 45 min. oldin emas, oxiri esa 
10 soatdan kech emas, mustahkamlik bo‘yicha markasi esa — 300,400,500. Oq rang 
va rangli portlandsementlarning sifati eng avvalo oqligi, yorqinligi va rangining bir 
tekisligi bilan aniqlanadi. Ok sementlar yorug‘lik darajasiga ko‘ra, uch navga 
bo‘linadi: oliy, BS-1, BS-2. 
Yorug‘lik koeffitsiyenti oliy nav uchun: 80 %, BS-1 uchun 76%, BS – 2 uchun 
72%. 
Oq va rangli portlandsementlar qotishda yuqori darajada kichrayishi, 
yemirilishiga bardoshligi va chidamliligining o‘zgarishi bilan xarakterlanadi. 
Kichrayishda yuzaga keluvchi va boshqa deformatsiyalar ularning tarkibida belit, uch 
kalsiyli alyuminat va turli mineral qo‘shimchalar bilan ortadi.