Quyash aktivligi hám onın jerge tásiri

Astronomiyada uzınlıq ólshew birlikleri.
Reje:

• 
  Astronomiyada uzınlıq ólshew birlikleri.
  
• 
  Quyash sisteması deneleriniń ólshemlerin anıqlaw.
  
• 
  Jerdiń radiusın esaplaw usılları.
  

Astronomiya uzınlıqtı xalıq aralıq sistemada qabıl etilgen birlikte (metrlerde) ańlatıw mudamı da qolay bolmay, úlken qıyınshılıqlar menen keshedi. Sol sebepli de astronomiyada uzınlıq, onıń ámeldegi birliklerinen tısqarı taǵı tómendegi arnawlı birlikler menen da olshenedi :

1. Astronomık birlik (a.b.) - Quyashdan jergeshe bolǵan ortasha aralıq 149, 6 million kilometrge teń. Bul birlikten tiykarınan, Quyash sisteması daǵı aspan denelerine shekem (planetalar, kometalar, Ay hám basqalar) bolǵan aralıqlardı ańlatıwda paydalanıladı.
2. Jaqtılıq jılı (yamasa.y)-jaqtılıqnıń bir jılda ótken jolı menen xarakterlenedi. Bunday uzınlıqtı kilometrlerde ańlatıw ushın bir jılda qansha sekund bar ekenligi tapılıp, so'ng'ra onı jaqtılıq tezligine (3105 km/s) kóbeytiriledi. Ekenin aytıw kerek, 1 jıldaǵı sekundlardıń muǵdarı 365, 2422 24 3600 s boladı. Bul jerde 365, 2422 bir jıldaǵı kúnning sanın, 24 - bir kúndegi saotlar sanın, 3600 bolsa hár saotdagi sekundlar sanın ańlatadı. Bul sanlardı óz-arasında ko'paytirib, 1 jaqtılıq jılı (1 yo. y.) 149, 6 mln km ga bolsaq, 1 yamasa. y. dıń astronomık birliktegi ma`nisin tabamız. Ol 63240 a. b ga teń shıǵadı.
3. Parsek (pk) - parallaks hám sekund sózlerinen alınǵan bolıp iri parallaksi (vIII, 7-§) 1 ge teń bolǵan yoritgichgacha aralıqtı ańlatadı :
1pk = 3,26 yo.y. =206265 a.b. = 30,86 10¹²km
Ádetde, uzınlıqtıń jaqtılıq jılı parsek, kiloparsek (1000 pk) hám megaparsek (Mpk = 106 pk) birlikleri, Quyash sistemasınan sırtdaǵı aspan denelerine shekem (juldızlar, juldız toparları, rayonlıqlar hám taǵı basqa ) aralıqlardı, sonıń menen birge, sırtqı gallaktikalar, galaktik toparlardıń ólshemlerin hám olardıń arasındaǵı aralıqlardı ólshewde isletiledi.